Co to jest zespół korzeniowy kręgosłupa i skąd się bierze?

Zespół korzeniowy to ucisk na korzenie nerwowe kręgosłupa, najczęściej na odcinku szyjnym, krzyżowo-lędźwiowym lub lędźwiowym. Jest on odczuwany jako silny, rwący ból, promieniujący do kończyny górnej i/lub dolnej, któremu towarzyszą objawy neurologiczne: zaburzenia czucia, parestezje, osłabienie mięśni. Ucisk na korzenie nerwowe zawsze wymaga odpowiedniej diagnostyki oraz leczenia.

Z tekstu dowiesz się:

• jakie przyczyny może mieć ucisk na korzeń nerwowy w kręgosłupie,
• jakie są główne objawy korzeniowe,
• w jaki sposób diagnozuje się zespół korzeniowy,
• jakie są dostępne metody leczenia.

Korzenie nerwowe – odpowiedzialne m.in. za czucie – są zlokalizowane w kanale kręgowym wewnątrz kręgosłupa. Przez niewielkie otwory wydostają się na zewnątrz, splatają się ze sobą i tworzą splot ramienny, od którego odchodzą nerwy kończyny górnej oraz splot lędźwiowo-krzyżowy, który unerwia kończynę dolną.

Zespół korzeniowy to sytuacja, w której korzenie nerwowe są uciskane przez inne struktury anatomiczne znajdujące się w tej okolicy. Jeśli ucisk ma miejsce w odcinku szyjnym kręgosłupa, mówimy o zespole korzeniowym szyjnym. Jeśli zdiagnozowany zostaje ucisk w odcinku lędźwiowo-krzyżowym, jest to zespół korzeniowy lędźwiowo-krzyżowy. Możliwy jest także wyłącznie ucisk na korzenie nerwowe w odcinku lędźwiowym i wtedy diagnozuje się zespół korzeniowy lędźwiowy.

Zespół korzeniowy – przyczyny

Jak już wspomniano, bezpośrednią przyczyną zespołu korzeniowego jest ucisk na korzenie nerwowe ze strony okolicznych struktur. Najczęściej jest to efekt stanów przeciążeniowych oraz chorób kręgosłupa, a w szczególności:

• dyskopatii – czyli zwyrodnienia krążków międzykręgowych, które przesuwają się poza swoje prawidłowe położenie i uciskają korzeń,
• pogrubiałych więzadeł żółtych kręgosłupa,
• przerośniętych stawów międzykręgowych,
• zwężenia kanału nerwowego na skutek zaawansowanych zmian dyskopatycznych oraz zwyrodnieniowych.

Wszystkie te stany najczęściej są wywołane przez niezdrowy tryb życia: bardzo ciężką pracę fizyczną lub na odwrót – niedobór aktywności, nadwagę i otyłość, siedzący tryb życia, spędzanie dużej ilości czasu przed telewizorem czy komputerem. Oczywiście ryzyko wystąpienia różnego rodzaju chorób i przeciążeń kręgosłupa wzrasta także z wiekiem.

Objawy korzeniowe – nie tylko ból…

Główne objawy korzeniowe, sugerujące ucisk na korzenie nerwowe w odcinku lędźwiowym lub szyjnym, to przede wszystkim ból – jest on silny, przeszywający, rwący, może promieniować do kończyny górnej (w przypadku zespołu korzeniowego szyjnego) lub dolnej (jeśli mamy do czynienia z zespołem korzeniowym lędźwiowym). Początkowo bóle korzeniowe kręgosłupa szyjnego lub lędźwiowego mogą być rzadsze, jednak z czasem narastają, są coraz dłuższe, aż w końcu przekształcają się w stan przewlekły.

Warto pamiętać, że ból korzeniowy kręgosłupa na odcinku zajętym chorobą to nie jedyny możliwy objaw. U pacjentów w zaawansowanym stadium zespołu korzeniowego pojawiają się także objawy neurologiczne:

• zaburzenia czucia w obrębie kończyny górnej lub dolnej,
• osłabienie siły mięśniowej ręki lub nogi,
• mrowienie, szczypanie, odczucie ciepła kończyny,
• zaburzenia w kontrolowania oddawania moczu i/lub stolca.

W zależności od tego, czy uciśnięte są nerwy w obrębie odcinka kręgosłupa lędźwiowego czy kręgosłupa szyjnego, objawy mogą się od siebie nieco różnić. I tak np. zespół korzeniowy S1 dotyczy kończyny dolnej – ból promieniuje po tylno-bocznej powierzchni uda i podudzia do kostki bocznej, osłabieniu ulegają mięśnie pośladkowe, a chory ma problem ze staniem na palcach. Z kolei zespół korzeniowy C5 dotyczy kończyny górnej – ból odczuwany jest po stronie promieniowej przedramienia i ramienia, aż do kciuka i palca wskazującego, osłabieniu ulega czucie powierzchowne, widoczne bywa też odstawanie łopatki.

Zespół korzeniowy – diagnostyka

Obok wywiadu oraz analizy objawów w rozpoznaniu zespołu korzeniowego kluczowe są badania obrazowe. Największą rolę w diagnostyce odgrywa rezonans magnetyczny – pozwala on precyzyjnie zobrazować zmiany patologiczne w obrębie rdzenia kręgowego, krążków międzykręgowych oraz korzeni nerwowych. Pozostałe badania obrazowe – USG, RTG i tomografia komputerowa – mają mniejszą wartość diagnostyczną.

Zespół korzeniowy lędźwiowy, zespół korzeniowy szyjny – leczenie

Leczenie zespołu korzeniowego – zarówno szyjnego, krzyżowo-lędźwiowego, jak i lędźwiowego – może mieć charakter zachowawczy lub operacyjny. Na leczenie zachowawcze składają się rehabilitacja kręgosłupa oraz zastrzyki nadtwardówkowe. Rehabilitacja, w zależności od potrzeb, obejmować może wykonywanie przez pacjenta różnego rodzaju ćwiczeń, a także prowadzoną przez terapeutę terapię manualną, mięśniowo-powięziowej, masaże lecznicze, neuromobilizację czy kinezyterapię. Bywają one uzupełniane o zabiegi fizykoterapii: krioterapię, laseroterapię czy ultradźwięki.

W celach przeciwbólowych, przeciwzapalnych i regeneracyjnych stosuje się zastrzyki nadtwardówkowe wykonywane pod kontrolą RTG. Pozwalają one na zmniejszanie obrzęku nerwu oraz cofanie się przepukliny.

Jeśli rehabilitacja nie przynosi oczekiwanych rezultatów, a objawy bólowe i neurologiczne narastają, przeprowadzona może zostać operacja odbarczenia korzeni nerwowych. Zabiegi wykonuje się różnymi metodami i technikami, zależnie od stopnia zaawansowania problemu. Jedne są mniej inwazyjne i wymagają krótszej rekonwalescencji, inne wiążą się z większą ingerencją w struktury kręgosłupa, a pacjent wraca do zdrowia przez dłuższy czas. Na szczęście operacje są ostatecznością – w zdecydowanej większości przypadków zespół korzeniowy można skutecznie leczyć metodami zachowawczymi.