Spirometria, ergospirometria i próba wysiłkowa

Spirometria to rodzaj badania, dzięki któremu diagnozuje się choroby układu oddechowego, szczególnie astmę i przewlekłą obturacyjną chorobę płuc. Celem próby wysiłkowej jest zdiagnozowanie przyczyn bólów w obrębie klatki piersiowej oraz ocena skuteczności leczenia w sytuacji niewydolności serca. Ergospirometria to natomiast badanie, dzięki któremu lekarz i pacjent dowiadują się, jak aktywność fizyczna wpływa na układ krążenia i układ oddechowy oraz metabolizm mięśniowy pacjenta.

Każde z wymienionych badań jest wykorzystywane w orzecznictwie sportowym.

Spirometria – wskazania do badania

Spirometria jest zalecana osobom z grupy podwyższonego ryzyka: palącym lub pracującym w otoczeniu pyłów i gazów. Z czasem stała się również nieodłącznym elementem medycyny sportowej. Badanie spirometryczne powinni wykonywać również sportowcy, a także osoby w trakcie leczenia schorzeń płuc, układu krążenia, chorób o podłożu neurologicznym oraz mukowiscydozy.

Spirometria – przeciwwskazania do badania

Spirometria jest bardzo bezpiecznym badaniem. Istnieją jednak nieliczne sytuacje, gdy nie zaleca się tego badania, na przykład u osób:

• które są zagrożone pęknięciem tętniaka lub krwotokiem przy zwiększonym ciśnieniu w klatce piersiowej,
• po świeżej operacji okulistycznej lub w obrębie klatki piersiowej,
• ze zwiększonym ciśnieniem wewnątrzczaszkowym,
• u których występuje krwioplucie o nieznanej przyczynie,
• w okresie hospitalizacji zawału mięśnia sercowego,
• w sytuacjach, gdy wykonanie głębokiego oddechu może pogorszyć stan pacjenta: podczas wymiotów, kaszlu, przy zaburzeniach rytmu serca czy zawrotach głowy.

Spirometria – przygotowanie do badania

Badanie spirometryczne odbywa się w pozycji siedzącej. Nie ma potrzeby specjalnie się do niego przygotowywać, choć warto ubrać się w strój niekrępujący ruchów, a przed samym badaniem nie wykonywać forsownych ćwiczeń, nie spożywać alkoholu, nie przejadać się i nie palić papierosów. W niektórych przypadkach istotne będzie odstawienie leków przeciwastmatycznych.

Spirometria – przebieg badania

Pacjent wykonuje głębokie i spokojne wdechy i wydechy przez usta do aparatu. Ma przy tym delikatnie zaciśnięte nozdrza silikonowym klipsem.

Trudność badania spirometrycznego dla pacjenta polega na konieczności podejmowania wielokrotnie prób oddechowych w naprzemiennym rytmie – to spokojnym, to szybkim wdychaniu i wydychaniu. W każdy oddech należy włożyć maksymalny wysiłek.

Lekarz prowadzący badanie obserwuje na monitorze parametry oddechu i na ich podstawie decyduje o przerwaniu badania – o ile parametry są wystarczające do prawidłowego odczytu.

Ergospirometria – wskazania do zabiegu

Ergospirometria jest przeprowadzana, aby ocenić wydolność zawodników i móc wyznaczyć indywidualne progi i strefy metaboliczne. Sportowcy wyczynowi potrzebują precyzyjnego określenia poziomu wytrenowania i planowania treningów w oparciu o twarde dane wydolnościowe. Coraz częściej także biegacze amatorzy monitorują swoje progi tlenowe i strefy metaboliczne oraz projektują treningi w oparciu o te dane. Ergospirometria pomaga wykazać nieprawidłowości w obrębie pracy serca oraz wykryć choroby płuc – szczególnie jeśli te są spowodowane aktywnością fizyczną i obciążeniem.

Ergospirometria – przeciwwskazania do badania

Bezwzględnie nie należy wykonywać badania w sytuacji:

• niedawnego zawału serca,
• ostrego zatoru tętnicy płucnej,
• niestabilnej dławicy piersiowej,
• niestabilnego zaburzenia rytmu serca,
• niewyrównanej niewydolności serca,
• ciężkiego zwężenia zastawki aortalnej,
• ostrego zapalenia mięśnia sercowego lub osierdzia,
• czynnego zapalenia wsierdzia,
• niewyrównanej nadczynności tarczycy,
• niepełnosprawności ruchowej uniemożliwiającej wykonanie próby,
• migotania przedsionków z niekontrolowaną czynnością komór,
• tachyarytmii lub bradyarytmii,
• zaawansowanego bloku przedsionkowo-komorowego,
• zaburzeń elektrolitowych,
• zwężenia pnia lewej tętnicy wieńcowej lub jego odpowiednika,
• umiarkowanej stenozy aortalnej,
• kardiomiopatii przerostowej,
• upośledzenia umysłowego uniemożliwiającego współpracę z badanym.

Ergospirometria – przygotowanie do badania

Pacjent powinien być przygotowany do badania jak do treningu, czyli być wypoczęty i mieć naturalną energię. Nie powinien być na czczo. Najlepiej nie pić przed badaniem kawy i mocnej herbaty, gdyż każdy bodziec tego typu będzie wpływał na wynik badania. Badanie przypomina trening sportowy, warto więc być w stroju i obuwiu sportowym oraz mieć przy sobie ręcznik do ocierania potu.

Ergospirometria – przebieg badania

Ergospirometria odbywa się na bieżni lub na cyklometrze. Pacjent jest proszony o rozebranie się od pasa w górę. Do jego klatki piersiowej podłącza się aparaturę, która monitoruje wysiłek pod kątem ciśnienia tętniczego krwi, czynności serca, zmian odcinka ST, wystąpienia zaburzeń rytmu i przewodzenia. Dodatkowo ocenia się powietrze wydychane przez pacjenta – pacjent wykonuje badanie w specjalnej silikonowej masce podłączonej do urządzenia.

Badanie polega na cyklicznym zwiększaniu obciążenia aż do osiągnięcia maksimum wydolnościowego. Próba może zostać przerwana w każdym momencie – na życzenie pacjenta lub po osiągnięciu oczekiwanych parametrów. Najczęściej badanie trwa około 30 minut.

Ergospirometria – zalecenia po badaniu

Po ergospirometrii nie ma specjalnych zaleceń. W przypadku utrzymującego się zmęczenia zaleca się odpoczynek.

Próba wysiłkowa – wskazania do badania

Jest to podstawowe badanie wysiłkowe w diagnostyce choroby wieńcowej. Jeśli pacjent cierpi na bóle w klatce piersiowej o niewiadomej przyczynie, z całą pewnością specjalista zaleci próbę wysiłkową. Podobnie gdy istotna jest ocena skuteczności prowadzonego leczenia lub/i określenie rokowania pacjenta po przebytym zawale. Próba wysiłkowa służy również do kontroli pacjenta z wszczepionym rozrusznikiem serca.

W przypadku sportowców próba wysiłkowa jest niezbędna dla bezpieczeństwa zawodnika. Pozwala bowiem ocenić stopień wytrenowania sportowca oraz dostosować treningi do jego możliwości.

Próba wysiłkowa – przeciwwskazania do badania

Próba wysiłkowa jest realizowana „do odmowy” – pacjent podłączony do urządzenia jest aktywny fizycznie do momentu, w którym wyraźnie czuje, że nie da rady dłużej wykonywać ćwiczeń. Badanie może być przerwane również w sytuacji, gdy objawy wyraźnie wskazują na konieczność zatrzymania badania.

Próba wysiłkowa serca – przeciwskazania:

• ból dławicowy w dniu badania lub do 48 h przed nim,
• zawał serca w ciągu 7 dni przed badaniem,
• niestabilna choroba wieńcowa,
• niekontrolowane zaburzenia rytmu serca,
• stenoza aortalna,
• zwężenie głównej lewej tętnicy wieńcowej,
• świeże procesy zakrzepowe,
• ostry zator płucny
• tętniak rozwarstwiający aorty,
• ostre choroby zakaźne,
• zaburzenia elektrolitowe,
• silne upośledzenie psychiczne – utrudniające kontakt i wykonanie badania,
• ciąża.

Próba wysiłkowa – przygotowanie do badania

Aby wziąć udział w badaniu wysiłkowym serca, należy zabrać ze sobą zapis elektrokardiogramu spoczynkowego lub wykonać go przed próbą wysiłkową.

W dniu badania posiłek powinien być lekki. Należy spożyć go najpóźniej 2 h przed badaniem. Należy wystrzegać się picia mocnej herbaty, kawy i palenia papierosów.

Próba wysiłkowa – przebieg badania

Pacjent jest oklejony elektrodami i podłączony do urządzenia EKG, znanego z badania EKG spoczynkowego. Porusza się na bieżni lub na ergometrze. W trakcie próby ma on również mierzone ciśnienie tętnicze.

Osoba badana może oddychać w układzie półzamkniętym, a wydychane powietrze będzie badane osobno. Podczas badania co 3 minuty zwiększa się obciążenie i obserwuje się wykres z elektrokardiografu. Kontroluje się również samopoczucie pacjenta – także po zakończeniu wysiłku.

Badanie ekg wysiłkowe kończy się w momencie uzyskania kryteriów wymaganych do przerwania testu lub gdy pacjent odmawia wykonania dalszej części badania.

W przypadku sportowców, gdy jedynym powodem testu wysiłkowego jest ustalenie wydolności fizycznej, można stosować 6-minutowy wysiłek. W trosce o bezpieczeństwo pacjenta obciążenie zwiększa się stopniowo.