Z tekstu dowiesz się:

• jakie są objawy i powikłania ZZSK,
• w jaki sposób można leczyć zesztywniające zapalenie stawów w kręgosłupie.

Czym jest zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa?

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK) to stan zapalny kręgosłupa o przewlekłym charakterze. Inaczej schorzenie określane jest jako choroba Bechterewa. Dokładne przyczyny ZZSK nie zostały jak dotąd ustalone. Przypuszcza się, że zesztywniające zapalenie stawów w kręgosłupie ma podłoże genetyczne, autoimmunologiczne oraz środowiskowe. W początkowych fazach głównym objawem schorzenia są dolegliwości bólowe związane ze sztywnością kręgosłupa. Później ZZSK może objąć także inne stawy oraz narządy wewnętrzne i powodować całkowitą niesprawność.

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa to choroba zapalna, która może mieć różne nasilenie – od łagodnego, objawiającego się dolegliwościami bólowymi i sztywnością stawów, aż po bardzo ciężkie, powodujące całkowitą niepełnosprawność. Co ważne, ZZSK obejmuje nie tylko kręgosłup, lecz także inne stawy (charakterystyczne jest m.in. zapalenie stawów krzyżowo-biodrowych) oraz narządy wewnętrzne (np. płuca oraz serce). Najcięższa postać ZZSK powoduje tworzenie zespoleń kostnych w miejscach elastycznego połączenia różnych struktur, co prowadzi do ograniczenia ruchomości kręgosłupa.

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa to choroba, której częstotliwość występowania różni się w zależności od rejonu świata. Częściej dotyka też mężczyzn niż kobiet. W Europie Środkowej ZZSK dotyczy średnio 03-0,5% populacji. Najczęściej to osoby pomiędzy 17. a 35. rokiem życia, chociaż niekiedy choroba Bechterewa i proces zapalny może wystąpić także u starszych oraz dzieci.

ZZSK – objawy i następstwa

Objawy choroby ZZSK mogą nieco różnić się od siebie i nie zawsze w przebiegu ZZSK pojawiają się w tej samej kolejności. W związku z tym niekiedy stan zapalny kręgosłupa i stawów bywa rozpoznawany na różnych etapach, co dotyczy zazwyczaj kobiet. U jednych pacjentów pierwsze symptomy mogą być związane z bólem i sztywnością kręgosłupa, u innych np. z dolegliwościami stawów biodrowych.

Jednak głównym i zarazem pierwszym objawem ZZSK jest ból kręgosłupa promieniujący do pośladków, występujący naprzemiennie lub do obu stronach naraz. Ma tępy charakter i trudno go dokładnie umiejscowić, a w ciągu kilku tygodni stopniowo narasta. Dolegliwości mogą występować w nocy i wymuszać na pacjencie wstanie z łóżka i rozruszanie się. W ciągu dnia pod wpływem normalnej aktywności ból staje się mniej uciążliwy.

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa u kobiet może mieć inny początek. Częstym objawem jest bowiem ból odcinka kręgosłupa szyjnego połączony ze stanem podgorączkowym, utratą apetytu oraz uczuciem ogólnego zmęczenia. Z tego powodu ZZSK u kobiet bywa wykrywane później.

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa z czasem powoduje coraz większe problemy z normalną, codzienną aktywnością. Pacjenci mają kłopoty z odwracaniem głowy, jeśli choroba zajmie odcinek piersiowy kręgosłupa, odczuwany może być też ból podczas oddychania, kichania czy kaszlu. Chorzy nie mogą się pochylać, swobodnie sięgać po położone wysoko przedmioty, kłopoty sprawia także zwykłe wstanie z krzesła czy kanapy.

W najbardziej zaawansowanym stadium ZZSK – na szczęście obecnie rzadko spotykanym – pacjenci mają dość charakterystyczną nieprawidłową sylwetkę (znacznie wychylenie do przodu), tracą zdolność normalnego poruszania się i stają się niepełnosprawni.

Oczywiście należy pamiętać także o powikłaniach ZZSK, które mogą obejmować:

• ból i ograniczenie ruchomości innych stawów,
• ból i zaczerwienienie oka, nadwrażliwość na światło,
• szybszy rozwój miażdżycy oraz choroby niedokrwiennej serca,
• problemy z oddychaniem i uszkodzenia płuc,
• owrzodzenia błony śluzowej jelit,
• uszkodzenia struktur nerwowych.

Powikłania te dotyczą ok. 25-30% pacjentów cierpiących na ZZSK.

Objawy ZZSK niezwiązane z kręgosłupem

Objawy zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa są również dostrzegalne poza samym kręgosłupem oraz rejonem stawów. U niektórych pacjentów występuje zapalenie błony naczyniowej oka najczęściej po jednej stronie, co przejawia się silnym bólem i problemami z widzeniem. Ten stan wymaga konsultacji z okulistą. W przeciwnym wypadku może doprowadzić nawet do utraty wzroku.

U pacjentów z ZZSK wśród objawów ogólnych można też wymienić problemy i schorzenia kardiologiczne. Osoby cierpiące na zapalne zesztywnienie kręgosłupa są podatne na wystąpienie zapalenia aorty wstępującej, zapalenie osierdzia, a także różnego rodzaju nieprawidłowości w funkcjonowaniu zastawek serca, w tym wystąpienie niedomykalności zastawki aortalnej. Zesztywnienia w obrębie kręgosłupa powodują, że u chorych z ZZSK stwierdza się zmniejszoną rozszerzalność klatki piersiowej. Wielu pacjentów oddycha wówczas przeponowo. Dodatkowo problematyczny jest przebieg choroby ZZSK u osób palących papierosy. Często dochodzi u nich do zakażeń dróg oddechowych i zwłóknienia płuc.

ZZSK często powoduje też objawy neurologiczne. Jest to związane z kręgosłupem i jego niemożliwością właściwej ochrony rdzenia kręgowego. Osoba, która choruje na ZZSK, może doświadczać złamań kręgów, podwichnięć, a także odczuwać mrowienie, osłabienie czucia, drętwienie kończyn, niedowład, osłabienie siły mięśniowej, problemy z niekontrolowanym oddawaniem moczu oraz stolca.

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa daje również objawy ze strony przewodu pokarmowego. Bardzo często są to stany zapalne jelit, choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, a także choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy. W ZZSK występują również problemy z nerkami. W obu układach do tych dolegliwości może dochodzić nie tylko w wyniku występowania samej choroby, lecz także na skutek stosowania terapii ZZSK z zastosowaniem leków NLPZ.

Przyczyny ZZSK (zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa)

Dokładna przyczyna ZZSK nie jest do końca znana. Obecnie przyjmuje się, że ZZSK może wystąpić na skutek nałożenia się kilku czynników, spośród których najczęściej wymienia się predyspozycje genetyczne i wrodzone, immunologiczne i związane z zaburzeniami układu odpornościowego oraz środowiskowe. W ostatnim przypadku mowa głównie o zakażeniach bakteryjnych, do których zalicza się schorzenia dotyczące układu pokarmowego oraz dróg moczowo-płciowych.

Częstość występowania ZZSK jest większa u ludzi, u których w rodzinie był ktoś cierpiący na to schorzenie. Bardziej podatne są również osoby rasy białej.

ZZSK – leczenie i diagnostyka

Zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa zajmuje się najczęściej lekarz reumatolog. Diagnozuje się je na podstawie wywiadu lekarskiego, badań laboratoryjnych oraz obrazowych (RTG stawów krzyżowo-biodrowych, RTG odcinka szyjnego kręgosłupa itp., rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa). Pomocne może być również oznaczenie antygenu HLA B27 – markera genetycznego ZZSK.

Specjalista ocenia też ruchomość pacjenta we wszystkich kierunkach i różnych pozycjach. U każdego z podejrzeniem ZZSK należy wykonać również sprawdzenie, czy występuje tkliwość lub ból w takich okolicach, jak kręgosłup, stawy krzyżowo-biodrowe, okolice pięt oraz rejon przyczepu żeber do mostka. To miejsca typowe dla ZZSK.

Ponadto lekarz najczęściej zleca pacjentowi wykonanie podstawowych badań, takich jak OB i CRP, czyli wskaźniki stanu zapalnego, oraz morfologię krwi. Po uzyskaniu wyników i rozpoznaniu schorzenia możliwe jest zastosowanie właściwego leczenia oraz terapii, które różnią się w zależności od stopnia zaawansowania choroby oraz jej przebiegu. Może to być leczenie farmakologiczne, operacyjne, ale też leczenie ruchem z wykorzystaniem specjalnych ćwiczeń i inne działania oraz zabiegi.

Leczenie ZZSK – ćwiczenia, zabiegi i metody innowacyjne

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa leczy się różnymi metodami, w zależności od występujących objawów, stadium zaawansowania choroby oraz ewentualnych powikłań (np. zajęcia innych stawów lub narządów). Ważnym elementem leczenia ZZSK jest rehabilitacja kręgosłupa, obejmująca zarówno ćwiczenia wykonywane przez pacjenta w domu, jak i profesjonalne zabiegi fizjoterapeutyczne (krioterapia, masaże, ultradźwięki, balneoterapia, elektroterapia). W celu złagodzenia bólu wykorzystuje się leki przeciwbólowe. Chirurgia kręgosłupa stosowana w leczeniu ZZSK to m.in. leczenie chirurgiczne i działania inwazyjne poprawiające oś kręgosłupa, które pomagają przywrócić równowagę ciała.

W ramach leczenia często stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). Farmaceutyki nie tylko zmniejszają ból, lecz także sztywność kręgosłupa. Mogą również wpływać na hamowanie postępu choroby i być pomocne w uniknięciu całkowitej utraty ruchomości kręgosłupa i ciężkiego inwalidztwa. To jednak środki o znacznych skutkach ubocznych, które uszkadzają układ pokarmowy i obciążają nerki. Muszą być więc stosowane ściśle z zaleceniami lekarza i w odpowiednich odstępach czasowych.

Coraz częściej stosowane są również innowacyjne leki biologiczne i syntetyczne, celowane leki modyfikujące przebieg choroby u danego pacjenta, co może w niedługim czasie stanowić przełom w leczeniu zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa. W zaawansowanych stanach chorobowych wykorzystuje się również środki steroidowe, sulfasalazynę i metotreksat.

Uciążliwy ból i sztywność kręgosłupa pomagają uśmierzać także ćwiczenia oddechowe i innego rodzaju aktywności zalecane przez specjalistów oraz rehabilitantów. Chociaż po takich zajęciach objawy powracają, chorzy na ZZSK mogą chociaż na chwilę poczuć ulgę i nieco odciążyć obolałe miejsca.

Należy pamiętać, że ZZSK nie można w pełni wyleczyć. Nowoczesne metody rehabilitacji oraz skuteczne leki pozwalają jednak pacjentom ze zdiagnozowaną chorobą zachować sprawność i samodzielność przez długi czas. Choć operacje poprawiające oś kręgosłupa stanowią nieocenioną pomoc, warto pamiętać o wypracowaniu prawidłowych nawyków, dbaniu o kręgosłup i stawy oraz odciążaniu tych struktur na co dzień.

Weryfikacja merytoryczna artykułu: dr n.med Jan Szneider.