Zespół niespokojnych nóg: przyczyny, objawy, leczenie

Drętwienie kończyn, nieprzyjemne uczucie mrowienia, a także ból nóg to niektóre z objawów występowania zespołu niespokojnych nóg. To uciążliwa choroba wywołująca konieczność ciągłego poruszania kończynami dolnymi, zwłaszcza nocą. Utrudnia zasypianie i prawidłowy przebieg snu, przez co znacznie obniża komfort życia pacjenta. Sprawdź, co warto wiedzieć o tej dolegliwości, jakie są przyczyny występowania zespołu niespokojnych nóg i w jaki sposób można leczyć to schorzenie.

Czym jest zespół niespokojnych nóg (RLS)?

Syndrom niespokojnych nóg, określany skrótem RLS, jest nazywany również zespołem Wittmaacka-Ekboma. To dolegliwość mająca podłoże neurologiczne, która przejawia się potrzebą poruszania nogami szczególnie w czasie snu i spoczynku, a także w godzinach wieczornych. Towarzyszy temu często drętwienie, a także piekący ból. Choroba może mieć charakter idiopatyczny lub wtórny.

RLS (Restless Legs Syndrome) w trakcie leżenia pojawia się najczęściej u osób starszych, po 50. roku życia, choć schorzenie dotyka także dużo młodszych pacjentów. Dużo częściej na syndrom niespokojnych nóg zapadają kobiety, szczególnie w ostatnim trymestrze ciąży, choć problem zanika w ciągu kilku tygodni po porodzie. Syndrom niespokojnych nóg może również występować u dzieci i młodzieży, jednak choroba pojawia się zaledwie u 2% populacji pediatrycznej.

Przyczyny zespołu niespokojnych nóg

W przypadku zespołu niespokojnych nóg wszystkie przyczyny powstawania schorzenia nie zostały jeszcze poznane, podobnie jak mechanizm odpowiedzialny za rozwój tego schorzenia. RLS występuje jednak na skutek pojawienia się różnych chorób i przypadłości, a także niedoborów substancji i związków w organizmie. Jeżeli występowaniu parestezji kończyn dolnych nie towarzyszą inne dolegliwości oraz choroby, wówczas RLS jest określany jako pierwotny lub idiopatyczny.

Idiopatyczny zespół niespokojnych nóg – przyczyny

RLS bez wyraźnych przyczyn występuje u około połowy chorych na tę przypadłość. Często objawy choroby pojawiają się również u innych członków rodziny, skąd można wnioskować, że choroba może mieć podłoże genetyczne. Ponadto powodem występowania tego typu schorzenia bywają problemy z układem nerwowym, a dokładnie poziomem dopaminy, i inne zaburzenia neurologiczne.

Wtórny zespół niespokojnych nóg – przyczyny

Rozwój zespołu niespokojnych nóg może być również związany z występowaniem choroby podstawowej, niektórych schorzeń i takich stanów, jak:

• cukrzyca,
• choroby tarczycy,
• choroby nerek,
• reumatoidalne zapalenie stawów,
• choroba Parkinsona,
• polineuropatie o zróżnicowanym podłożu.

Objawy mogą pojawiać się również w związku z występowaniem niedoboru żelaza i magnezu. Zbyt niski poziom tych pierwiastków powoduje niedokrwistość mikrocytarną, co najczęściej nasila skurcze i objawy zespołu niespokojnych nóg. Zbyt niska podaż makro- i mikroelementów może też niekiedy nasilać objawy zespołu niespokojnych nóg w ciąży.

Przyczyną wtórnego syndromu RLS bywa też nadużywanie nikotyny i kofeiny. Podobne efekty może wywołać nagłe odstawienie farmaceutyków w przypadku, gdy regularnie stosuje się leki nasenne, takie jak benzodiazepiny. Objawy nasilają się także przy zażywaniu niektórych leków, zwłaszcza mirtazapiny, fenytoiny, węglanu litu, cymetydyny czy mianseryny.

Zespół niespokojnych nóg – objawy RLS

Pierwotny zespół niespokojnych nóg zazwyczaj objawia się pomiędzy 20. a 30. rokiem życia. Natomiast jego wariant wtórny występuje później, zazwyczaj u osób starszych. Do najczęstszych objawów tej przypadłości w obu przypadkach można zaliczyć:

• parestezje, mrowienia, kłucia i nietypowe odczucia w obrębie kończyn dolnych, a także pieczenie i dotkliwy ból nóg na całej powierzchni,
• występowanie parestezji podczas pozostawania w spoczynku i zmniejszonej ruchomości kończyn dolnych, co najczęściej ma miejsce podczas dłuższego przebywania w pozycji siedzącej lub leżącej (pacjenci cierpiący na schorzenie często odczuwają powyższe dolegliwości, np. podczas dłuższej jazdy samochodem lub podróży samolotem),
• uczucie nieustannego niepokoju ruchowego oraz konieczność poruszania nogami; występuje przy tym niemożność znalezienia odpowiednio wygodnej i satysfakcjonującej pozycji ułożenia nóg,
• wrażenie, że objawy ustępują przy podjęciu aktywności ruchowej; poruszanie nogami lub przejście kilku kroków najczęściej prowadzi do zmniejszenia nasilenia objawów albo ich całkowitego ustąpienia,
• PLMS – charakterystyczne dla RLS regularne, występujące seriami, powtarzające się ruchy kończyn, w których przebiegu pojawia się wyprost palucha, grzbietowe zgięcie stopy, zgięcie stawów kolanowych oraz biodrowych; cały ruch trwa ok. 5 sekund, a seria następujących po sobie wyprostów niecałą minutę; PLMS jest przyczyną częstych zaburzeń snu.

Syndrom niespokojnych nóg – domowe sposoby leczenia

Jeżeli występowanie dolegliwości charakterystycznych dla syndromu niespokojnych nóg nie są związane z obecnością innej, charakterystycznej choroby, objawy zwykle można złagodzić poprzez wdrożenie kilku działań w warunkach domowych. Czynności te mogą również złagodzić inne przypadłości wynikające z borykania się z problemem drętwienia i koniecznością poruszania nogami, takie jak np. bezsenność.

Wśród działań, jakie warto zastosować w ramach domowej terapii, znajduje się m.in. zadbanie o prawidłową higienę snu. Bardzo ważne jest zwrócenie uwagi na kładzenie się spać oraz budzenie o stałych porach. Pomaga to wyregulować rytm dobowy i pozbyć się uciążliwych problemów z zasypianiem. Ten aspekt jest szczególnie ważny także u kobiet w ciąży.

Do codziennego rozkładu dnia w przypadku występowania RLS warto też włączyć aktywność fizyczną, niezależnie od wieku, w jakim znajduje się pacjent, który zmaga się z tym schorzeniem. Nasilenie objawów niespokojnych nóg wzrasta podczas zastojów. Wystarczy spacer lub codzienna jazda na rowerze. Zmniejszające nasilenie objawów obserwowano w takich przypadkach dość często.

Osoby, które przyjmują na co dzień leki nasenne, powinny spróbować je wykluczyć lub zastąpić preparatami ziołowymi. Należy to robić stopniowo. Wyjątek stanowią preparaty, które zalecił neurolog lub lekarz innej specjalności. W ramach leczenia domowego należy jednak zrezygnować z używek, takich jak papierosy czy alkohol, a także kofeina. Dotyczy to szczególnie osób na co dzień nadużywających alkoholu.

Warto też spróbować jogi oraz różnych technik relaksacyjnych. Szacuje się, że w wielu przypadkach RLS może być spowodowany przewlekłym stresem i życiem w napięciu. Tego rodzaju praktyki mogą być bardzo pomocne także w przypadku schorzenia związanego z występowaniem innych chorób. Przydatne mogą okazać się również okłady oraz masaże.

Należy pamiętać, że objawy RLS zawsze trzeba skonsultować się z lekarzem. Skuteczność leczenia zależy najczęściej od wcześniejszej diagnostyki i poznania przyczyny wywołującej objawy oraz dolegliwości. Niezbędne jest więc wykonanie badań laboratoryjnych, wykluczających inne schorzenia. W przypadku zespołu niespokojnych nóg często okazuje się, że problem może dotyczyć zupełnie innej dolegliwości, niż zakładał początkowo pacjent.

Metody leczenia zespołu niespokojnych nóg

Jeżeli domowe sposoby na RLS nie pomagają, może okazać się, że przyczyną dolegliwości jest inny stan chorobowy toczący się w organizmie. Wówczas po konsultacji z lekarzem i wykonaniu poszczególnych badań stawiana jest odpowiednia diagnoza, której zazwyczaj dokonuje neurolog lub specjalista od zaburzeń snu. Następnie zostaje wdrożone odpowiednie leczenie choroby podstawowej i monitorowanie efektów.

Najczęściej w przebiegu RLS stosowane jest leczenie farmakologiczne uzależnione od konkretnej przyczyny występowania schorzenia u danego pacjenta. Często to niedobór żelaza, a terapia polega na suplementacji pierwiastka, co poprzedza wykonanie badania krwi. W przypadku występowania idiopatycznej formy choroby leczenie farmakologiczne opiera się zazwyczaj na przyjmowaniu leków przeciwpadaczkowych, co powinno odbywać się pod ścisłą kontrolą lekarza. Niekiedy też stosowane są leki dopaminergiczne. W skrajnych sytuacjach, gdy objawy kliniczne schorzenia są wyjątkowo dokuczliwe, lekarz może przepisać plastry z opioidami.

Źródła:

• Zielińska, Agnieszka. „Rola Suplementacji.” Lek w Polsce 33.2 (2023): 19-23.
• Cotter, Paul E., and Shaun T. O’Keeffe. „Restless leg syndrome: is it a real problem?.” Therapeutics and Clinical Risk Management 2.4 (2006): 465-475.
• Siemiński, Mariusz, Walenty M. Nyka, and Anna Nitka-Siemińska. „Zespół niespokojnych nóg w praktyce ogólnolekarskiej.” Forum Medycyny Rodzinnej. Vol. 2. No. 2. 2008.
• Kryszkowski, Waldemar, et al. „Zespół niespokojnych nóg 235-243.”
• Benes, Heike, et al. „Definition of restless legs syndrome, how to diagnose it, and how to differentiate it from RLS mimics.” Movement disorders: official journal of the Movement Disorder Society 22.S18 (2007): S401-S408.