Wady postawy u dzieci – przyczyny, profilaktyka, wpływ nowych technologii

Wady postawy u dzieci związane z kręgosłupem, stopami, kolanami, dodatkowymi przypadłościami i schorzeniami są coraz częstszym problemem, który można zaliczyć do zjawisk cywilizacyjnych. Lordoza, skolioza, zaburzona kifoza, nadmierne garbienie, plecy okrągłe, stopy koślawe, a także nadwaga i otyłość, złe nawyki żywieniowe i brak aktywności to coraz częściej spotykane problemy, które pogłębia brak korygowania (już w wieku szkolnym) i wiedzy oraz właściwej interwencji w postaci ćwiczeń czy fizjoterapii. Jakie wady postawy występują u dzieci, jak wpływa na nie technologia i jak im zapobiegać?

Czym jest wada postawy ciała?

Wada postawy jest ułożeniem ciała, które nie może być uznane za prawidłowe i fizjologiczne. Skutkiem tego najczęściej są dolegliwości bólowe, ale też problemy mięśniowe, pogłębiające się zaburzenia rozwoju różnych narządów wewnętrznych, a także kłopoty neurologiczne. Wady postawy mogą być wrodzone lub nabyte.

Chociaż najczęściej wady postawy dotyczą kręgosłupa, często też występują w obrębie kończyn dolnych, szczególnie stóp i kolan, a także takich części ciała, jak łopatki, miednica, barki i mięśnie.

Najczęstsze rodzaje wad postawy u dzieci

Najczęstsze nieprawidłowości postawy to stosunkowo niewielkie odstępstwa od prawidłowej postawy i właściwego ułożenia ciała. Z czasem jednak zjawiska te pogłębiają się. Największe ryzyko utrwalenia deformacji występuje pomiędzy 5. a 7. rokiem życia dziecka oraz w okresie dojrzewania. To stosunkowo wczesny etap powstawania wad postawy. To właśnie w tych okresach rozwoju kształtują się nawyki chodzenia, stania, siedzenia czy spania.

Wśród najpopularniejszych wad postawy u dzieci i dorosłych można wymienić zarówno różnego rodzaju wygięcia kręgosłupa, jak i deformacje kończyn. Są to:

• plecy wklęsłe w związku z pogłębioną lordozą lędźwiową,
• plecy okrągłe (wypukłe) na skutek wystąpienia kifozy piersiowej,
• plecy płaskie będące spłaszczeniem płaszczyzn kręgosłupa,
• skolioza lędźwiowa, piersiowa lub szyjna,
• wady postawy w obrębie kończyn dolnych, takie jak koślawość kolan i szpotawość.

Poza tym często pojawia się krzywizna niektórych odcinków kośćca lub ich wysunięcie w określonym kierunku na skutek np. ciągłego noszenia plecaka na jednym ramieniu czy też wielu godzin dziennie spędzanych przy komputerze w pozycji zgarbionej, co coraz częściej jest dostrzegalne u dzieci w wieku szkolnym.

W leczeniu wad postawy wśród dzieci i młodzieży bardzo ważne jest wczesne wykrycie, a także zapobieganie rozwojowi wad postawy. Istotne jest więc m.in. uświadamianie od najmłodszych lat o istocie dbania o prawidłową postawę i mechanizm tworzenia się wszelkich deformacji.

Kluczowa jest również aktywność fizyczna, ćwiczenia korekcyjne oraz wszelka profilaktyka wad postawy. Warto też zwrócić uwagę na problem otyłości u dzieci oraz urządzenia, takie jak smartfony i komputery, które przyczyniają się do powstawania wad postawy poprzez odciąganie najmłodszych od aktywnego spędzania czasu i ruchu.

Najczęstsze wady postawy u dzieci – przyczyny

Przyczyny powstawania wad postawy u dzieci najczęściej są złożone i na dane schorzenie wpływa kilka czynników jednocześnie. W przypadku pleców okrągłych najczęściej charakterystyczne dla tej wady czynniki to choroby zwyrodnieniowe dysku, urazy, wady rozwojowe, choroby zapalne i zakaźne oraz choroby Scheuermanna. Jeżeli schorzenie występuje u dzieci, przyczyną powstania wady postawy tego typu jest przeważnie utrzymywanie niewłaściwej postawy przy wykonywaniu codziennych czynności, zwłaszcza podczas siedzenia, odrabiania lekcji czy też noszenia zbyt ciężkiego plecaka.

Plecy wklęsłe występują natomiast szczególnie u dzieci z nadwagą i na skutek braku przyjmowania prawidłowej postawy ciała. Wiąże się to z nadmierną ilością tkanki tłuszczowej na brzuchu, a także słabymi mięśniami lędźwiowymi w rejonie kręgosłupa. Nadmierne wygięcie tego typu prowadzi do przykurczu zgięciowego występującego w stawach biodrowych i znacznych dolegliwości bólowych.

Większość wad postawy ma związek z brakiem aktywności fizycznej i zbyt długim przebywaniem w jednej pozycji. Sprzyja temu popularność nowych technologii, które mają negatywny wpływ nie tylko na postawę, lecz także sferę emocjonalną czy psychologiczną dziecka.

Ponadto przyczyny wad postawy mogą być również wrodzone i pojawić się na skutek uszkodzenia płodu o charakterze mechanicznym, toksycznym lub infekcyjnym. Wystąpienie wady postawy może być także następstwem urazu, wypadku lub innej choroby.

Leczenie i korekcja postawy ciała dziecka

W przypadku dostrzeżenia nieprawidłowego ułożenia ciała czy też odczuwania dolegliwości bólowych należy niezwłocznie udać się do specjalisty. Rozpoznawaniem wad postawy zajmuje się ortopeda, a diagnostyka polega na dokładnym wywiadzie z pacjentem, oględzinach i wykonaniu kilku podstawowych testów. To najczęściej ułożenie ciała w określonej pozycji, np. wykonanie skłonu.

Ponadto lekarz zleca także wykonanie USG, RTG, a w niektórych przypadkach rezonansu magnetycznego lub tomografii komputerowej. Po dokładnym zobrazowaniu możliwe jest zaplanowanie odpowiedniej terapii. Najczęściej polega ona na regularnych spotkaniach z fizjoterapeutą i wykonywaniu odpowiednio dobranych ćwiczeń korekcyjnych. Ważne jest, aby taką terapię stosować sumiennie i regularnie, a także pamiętać o zmianie nawyków i wyeliminowaniu przyczyn, które spowodowały daną wadę postawy (o ile to możliwe).

Kluczowe jest również ćwiczenie w domu, a także zwiększenie udziału aktywności fizycznej w rozkładzie dnia codziennego. Warto też zadbać o codzienną dietę i wzbogacić ją o wartościowe produkty. Niekiedy lekarz zaleca też noszenie specjalnego gorsetu ortopedycznego. Wiele wad postawy w przypadku dzieci w wyniku sumiennej fizjoterapii udaje się skorygować i przywrócić prawidłową postawę ciała, dzięki czemu można wyeliminować dolegliwości bólowe oraz uniknąć zaawansowanych metod leczenia, łącznie z zabiegami operacyjnymi w przyszłości lub też zwyrodnieniami w obrębie kości i stawów.

Wpływ nowych technologii na wady postawy u dzieci – opinia eksperta

Według badania przeprowadzonego przez F-Securit prawie 80% dzieci w wieku 7–8 lat ma do dyspozycji własnego smartfona, z którego korzystają 2,5 godzinny dziennie. Do tego dochodzi jeszcze czas spędzony przed komputerem, tabletem czy telewizorem. Na konsekwencje takiego stanu nie trzeba długo czekać. Zgodnie z raportem przygotowanym przez Instytut Matki i Dziecka blisko 90% nieletnich w Polsce ma wady postawy. Jak rozpoznać pierwsze symptomy skrzywień kręgosłupa? Jak im zapobiegać? Jeśli u dziecka zostanie zdiagnozowana wada postawy, jaki lekarz będzie w stanie pomóc? Porozmawiamy o tym z Andrzejem Piotrowskim – fizjoterapeutą dzieci i młodzieży, na stałe związanym z Kliniką Ortopedii i Rehabilitacji ENEL-SPORT.

Redakcja: Jak oceniłby Pan problemy zdrowotne występujące obecnie u dzieci?

Andrzej Piotrowski: Z mojego doświadczenia wynika, że najczęstszym współczesnym problemem u dzieciaków, wynikającym z braku ruchu oraz wielu godzin spędzonych przed ekranem telewizora, komputera, telefonu czy tabletu, są wady postawy w postaci skoliozy. Dochodzi do tego jeszcze ogólny brak sprawności fizycznej, wynikający z niewydolności mięśniowej, dotyczącej przede wszystkim kończyn dolnych, a w konsekwencji doprowadzający do koślawości kolan, stóp czy płaskostopia.

Redakcja: A jak zmieniało się to na przestrzeni czasu?

Andrzej Piotrowski: Odnoszę wrażenie, że tego typu problemy zdrowotne u dzieci cały czas się nasilają. W porównywaniu z poprzednim pokoleniem młodzi ludzie mają dużo większe problemy zdrowotne wynikające właśnie z braku aktywności fizycznej. Nie bez winy są tu oczywiście również nowe technologie.

Redakcja: Jakie objawy powinny więc zaniepokoić rodzica?

Andrzej Piotrowski: Rodzice przede wszystkim powinni zwrócić uwagę na to, w jaki sposób ich pociecha siedzi przed komputerem, telewizorem czy smartfonem lub kiedy odrabia lekcje. W momencie, gdy zaczyna się garbić bądź w nienaturalny sposób wykrzywia kręgosłup, warto udać się na konsultację specjalistyczną.

Innymi czynnikami wskazującymi na wady postawy u dzieci jest ich chód, tyłostopia oraz ułożenie kolan podczas poruszania się. Dlatego co jakiś czas warto sprawdzić pozycję kręgosłupa dzięki jednemu z najprostszych badań, jakim jest skłon tułowia w dół. Jeśli kręgosłup odbiega od normy, czyli można łatwo zauważyć, że ucieka w którąś ze stron lub pojawia się zjawisko garbu, należy niezwłocznie iść do lekarza.

Redakcja: Czy jest w takim razie jakaś granica wieku dziecka, w którym rodzic powinien baczniej obserwować jego postawę?

Andrzej Piotrowski: Zdecydowanie tak. Jeśli np. mówimy o kończynach dolnych, czyli nogach bądź stopach, to taką górną granicą jest 5. rok życia malucha. Gdy do tego czasu fizjologiczne łuki stopy się nie unormują, będzie występować płaskostopie bądź skrzywienie kolan, należy szybko interweniować. W przypadku kręgosłupa takim wyznacznikiem jest okres gwałtownego wzrostu, który jest bardzo indywidualną kwestią. Natomiast właśnie wtedy dają o sobie znać wszystkie nieprawidłowości związane z wadami postawy.

Redakcja: A jeśli u dziecka uwidacznia się wada postawy, jaki lekarz będzie mógł pomóc w takiej sytuacji?

Andrzej Piotrowski: W przypadku niepokojących zjawisk, które rodzic dostrzeże w ustawieniu czy w funkcjonowaniu kończyn dolnych, pierwszym krokiem powinna być kontrola dziecka u podologa lub lekarza ortopedy, a następnie u fizjoterapeuty w celu rozplanowania indywidualnego programu rehabilitacji i instruktażu ćwiczeń korygujących. Natomiast jeśli objawy dotyczą kręgosłupa, to konieczne będzie zdjęcie rentgenowskie. Udajemy się więc do ortopedy, wykonujemy badanie RTG i dopiero na jego podstawie obliczamy tzw. kąt Cobba, czyli stopień skrzywienia kręgosłupa.

Samo leczenie opiera się w głównej mierze na ćwiczeniach rehabilitacyjnych i korekcyjnych. Obecnie dosyć mocno doprecyzowane są metody leczenia skoliozy czy pozostałych dysfunkcji. Dlatego w zależności od schorzenia rehabilitant zaleca ćwiczenia przeciwskoliotyczne, asymetryczne, rozciągające czy też wzmacniające cały gorset mięśniowy, odpowiadające za stabilizację kręgosłupa. Najpopularniejsze i najbardziej skuteczne są metody terapeutyczne FITS i Lehnert-Schroth.

Redakcja: A czy wystarczą ćwiczenia tylko w czasie rehabilitacji czy konieczna jest również ich kontynuacja w domu?

Andrzej Piotrowski: Bezwzględnie potrzebna jest też praca w domu. Zawsze przygotowujemy zestaw ćwiczeń, które dziecko powinno wykonywać pod kontrolą rodziców. Oczywiście, zanim pacjent otrzyma takie wskazanie, musimy mieć pewność, że wykona je właściwie. Z tego względu kilka pierwszych spotkań poświęca się również na to, aby nauczyć malucha aspektów technicznych danego ćwiczenia – najistotniejszych, jeśli chodzi o ich skuteczności.

Redakcja: Ile w takim razie powinna trwać rehabilitacja, aby pojawiały się pierwsze efekty?

Andrzej Piotrowski: Trudno to jednoznacznie określić, ponieważ jest to indywidualna sprawa. Bardzo dużo zależy od stopnia i charakteru dysfunkcji, zaangażowania pacjenta oraz jego rodziców. Wiadomo, że dochodzi tu także kwestia wieku. Jeśli wprowadzi się leczenie we wczesnej fazie rozwoju wady, szanse na jej całkowite skorygowanie są większe.
Należy jednak pamiętać, że w przypadku niektórych chorób, np. skoliozy, leczenie ogranicza się do zahamowania dalszego procesu, tak aby dalej nie postępował. W przypadku osób cierpiących na ten rodzaj schorzenia stała aktywności fizyczna powinna być prowadzona przez całe życie. Tym bardziej że jednym z najpoważniejszych powikłań wynikających z dużych zmian skoliotycznych jest zaburzenie funkcji układu krążeniowo-oddechowego, co w najgorszych sytuacjach może doprowadzić nawet do śmierci.

Redakcja: A czy są jeszcze jakieś inne konsekwencje wynikające z nieleczenia wad postawy?

Andrzej Piotrowski: W przypadku skoliozy to przede wszystkim właśnie zaburzenia układu krążeniowo-oddechowego, związane z uciskiem żeber na organy wewnętrzne. Drugą najpoważniejszą konsekwencją nieleczonych wad postawy są znaczne ograniczenia ruchowości, zmiany zwyrodnieniowe czy stany zapalne stawów kręgosłupa, które mogą zacząć się pojawiać już w okresie wczesnej dorosłości.

Redakcja: Proszę w takim razie powiedzieć, jak według Pana nowe technologie wpływają na wady postawy u dzieci?

Andrzej Piotrowski: Ich wpływ ma bardzo złe konsekwencje, i to zarówno, gdy mówimy o dzieciach, jak i dorosłych. Nowe technologie sprawiają, że dużo więcej czasu spędzamy w pozycji siedzącej lub półsiedzącej, co negatywnie wpływa na nasze zdrowie. W wyniku ewolucji przyjęliśmy postawę stojącą, która jest dla nas najzdrowsza i najbezpieczniejsza. W momencie, kiedy dużo czasu spędzamy przed komputerem, tabletem czy telefonem, sami negatywnie oddziałujemy na nasz aparat ruchu, serce oraz układ nerwowy. Pamiętajmy, że kiedy siedzimy, obciążenie kręgosłupa jest niemal dwukrotnie większe niż nasza waga.

Redakcja: Czy w takim razie istnieje możliwość pogodzenia kwestii związanych z spędzaniem czasu przed ekranami urządzeń a dbaniem o postawę?

Andrzej Piotrowski: Sądzę, że tak, jeśli tylko będziemy podchodzić do tej kwestii zdroworozsądkowo. Jeśli dziecko odrabia lekcje, gra na konsoli czy czyta coś na tablecie, starajmy się je potem mobilizować do jak największej ilości ruchu. Pilnujmy, by w międzyczasie robiło krótkie przerwy. Chodzi tu przede wszystkim o tzw. rozprostowanie kości, czyli nawet krótkie przespacerowanie się. Zwracajmy także uwagę na to, jak dziecko siedzi i czy miejsce jego nauki jest odpowiednio przygotowane.

Redakcja: W jaki sposób możemy sprawdzić, czy dziecko ma odpowiednie warunki do nauki?

Andrzej Piotrowski: Zadbajmy o ergonomię wszystkich elementów wchodzących w skład miejsca do nauki i zabawy dziecka. W pierwszej kolejności zacznijmy od wyboru odpowiedniego krzesła, które powinno być regulowane we wszystkich płaszczyznach, czyli przy oparciu, siedzisku oraz podłokietnikach. Ważne jest też, aby podczas siedzenia odcinek lędźwiowy kręgosłupa był fizjologicznie wygięty, czyli pozostawał w lekkiej lordozie, a odcinek piersiowy w lekkiej kifozie, a zatem w odwrotnym skrzywieniu. Dodatkowo zwróćmy uwagę, czy całe stopy malucha są oparte o podłogę. Dzięki temu uniknie on ucisku siedziska na tylną część jego uda. Kolejnym elementem jest monitor, który powinien być ustawiony na wysokości wzroku. Wybierajmy komputer stacjonarny, a w przypadku laptopa podłączajmy do niego ekran zewnętrzny, ponieważ w innym wypadku zmuszamy kręgosłup do wygięcia oraz bardzo silnego obciążenia odcinka szyjnego. Jeśli natomiast chodzi o wysokość samego biurka, musi być ona taka, aby można było swobodnie oprzeć na nim całe przedramiona.

Pamiętajmy, że jeśli będziemy na bieżąco obserwować postawę naszej pociechy oraz zachowamy zdroworozsądkowy umiar, jeśli chodzi o ilość czasu spędzanego przed telefonem czy tabletem, możemy realnie wpłynąć na jej zdrowie oraz późniejsze dolegliwości związane z kręgosłupem czy całym aparatem ruchowym.