Adaptogeny to naturalne substancje, głównie pochodzenia roślinnego, które – według definicji – pomagają organizmowi przystosować się do trudnych warunków środowiskowych oraz niwelować skutki ich działania. W praktyce oznacza to, że adaptogeny mogą np. redukować stres i niepokój, poprawiać samopoczucie, pozytywnie wpływać na koncentrację, poprawiać wydolność organizmu oraz przyspieszać regenerację organizmu. Nic więc dziwnego, że niektóre adaptogeny są stosowane w formie suplementów diety przez osoby aktywne fizycznie.

Z tekstu dowiesz się:

• co to są adaptogeny i jak wpływają na organizm człowieka,
• jakie są najsilniejsze adaptogeny,
• czy są przeciwwskazania do stosowania adaptogenów.

Nie ma żadnych wątpliwości, że aktywność fizyczna jest niezbędna do zachowania zdrowia i dobrego samopoczucia. Z drugiej strony sport – zwłaszcza wyczynowy lub zbyt intensywny w stosunku do aktualnych możliwości organizmu – może powodować osłabienie, odwodnienie oraz szybszą utratę witamin i minerałów. Dlatego osoby aktywne fizycznie często sięgają po różnego rodzaju suplementy diety. W zależności od składu mają one za zadanie np. przyspieszać regenerację organizmu, zwiększać wydolność, przyspieszać spalanie tłuszczu, zwiększać masę mięśniową lub chronić stawy przed przeciążeniami.

W przypadku sportowców amatorów wystarczająca jest zazwyczaj suplementacja podstawowa, ale już wyczynowcy, a zwłaszcza osoby uprawiające sporty ekstremalne, do których zalicza się m.in. narciarstwo wysokogórskie, powinny wprowadzać suplementację bardziej specjalistyczną, zależnie od rodzaju wysiłku, etapu przygotowań i celów treningowych. W takich sytuacjach konieczna jest konsultacja ze specjalistą – może to być np. lekarz medycyny sportowej. Najczęściej zleca on podstawowe badania laboratoryjne, które pozwalają ocenić, jakie konkretnie witaminy i minerały trzeba suplementować – mówi Andrzej Bargiel, himalaista i narciarz wysokogórski, o którego zdrowie i kondycję dba zespół specjalistów enel-sport.

Do suplementów, po które sięgają sportowcy, zalicza się m.in. adaptogeny.

Adaptogeny – co to jest?

Adaptogeny to substancje, które ułatwiają przystosowanie się organizmu do szkodliwych warunków środowiska. Termin ten wprowadził w 1947 r. rosyjski naukowiec Mikołaj Łazariew, który opisywał właściwości niektórych surowców, uodparniające organizm na niekorzystne działanie czynników zewnętrznych. W latach 50. koncepcją tą zajmował się kolejny rosyjski uczony – farmakolog Israel Breckhman, który wyodrębniał poszczególne składniki leków wywodzących się z Dalekiego Wschodu. Okazało się, że są w nich głównie naturalne składniki pochodzenia roślinnego, m.in. z cytryńca, żeń-szenia oraz rodioli.

Badania te pozwoliły stworzyć funkcjonującą do dziś definicję adaptogenów jako substancji naturalnych, które muszą być nieszkodliwe, mogą powodować jedynie minimalne zmiany w funkcjonowaniu psychicznym, a jednocześnie wykazują właściwości normalizujące – nie blokują ani nie pobudzają naturalnych funkcji organizmu, ale przywracają ich równowagę.

Mechanizm działania adaptogenów nie został jak dotąd jednoznacznie określony – wiadomo jednak, że powodują one pewne zmiany biochemiczne, morfologiczne i fizjologiczne, które z kolei mogą się przejawiać w:

• przyspieszeniu regeneracji organizmu,
• pobudzeniu procesów naprawczych tkanek.
• stymulowaniu układu odpornościowego,
• poprawie nastroju,
• zmniejszeniu stresu, nerwowości, niepokoju,
• zwiększeniu witalności i życiowej energii,
• poprawie napięcia mięśni,
• poprawie jakości snu,
• poprawie koncentracji i pamięci.

Najsilniejsze adaptogeny dla sportowców

Adaptogeny w formie suplementów stosują m.in. osoby aktywne fizycznie. Po jakie konkretnie substancje mogą sięgać sportowcy? Sprawdźmy:

• Żeń-szeń

To zdecydowanie jeden z najsilniejszych adaptogenów dla sportowców. Roślina ta zawiera takie związki i substancje chemiczne, jak saponozydy, ginsenozydy, związki fenolowe, panaksany, flawonoidy i poliacetyleny. Pozytywnie wpływają one na układ nerwowy, poprawiając zdolności koncentracji i zapamiętywania, podnoszą poziom energii, zwiększają witalność, a także pobudzają do pracy układ odpornościowy.

• Cytryniec chiński

Badania dowiodły, że w roślinie tej występuje ponad 40 związków chemicznych – za najważniejsze uznaje się schizandrol A i B oraz schizanteryny A, B, C i D. Może być stosowana w stanach zmęczenia psychicznego i fizycznego, działa ochronnie na wątrobę, normalizuje poziom cukru oraz cholesterolu we krwi, a także hamuje rozwój bakterii Gram-dodatnich.

• Różeniec górski (rodiola)

Za adaptogenne działanie tej rośliny odpowiedzialne są fenyloetanoidy, fenylopropanoidy, garbniki, olejek eteryczny, antraglikozydy i beta-sitosterol. Różeniec może być stosowany w sytuacjach zmęczenia psychicznego i fizycznego, w okresie intensywnego wysiłku fizycznego oraz wzmożonego niepokoju. Pobudza pracę układu odpornościowego, chroniąc organizm przed infekcjami.

• Lukrecja

Jako adaptogeny znane są dwie jej odmiany: lukrecja chińska oraz lukrecja gładka. W korzeniach tych roślin można znaleźć kwas glicyryzynowy oraz jego sole wapniowe i potasowe, flawonoidy, kumaryny, żywice, beta-sitosterol, lipidy oraz olejek eteryczny. Kwas glicyryzynowy ma budowę chemiczną podobną do kortyzolu i działa w podobny sposób – przygotowuje organizm do walki, wyzwala energię i zwiększa odporność na stres.

• Szczodrak krokoszowaty

Najcenniejszą pod względem biologicznym substancją w tej roślinie są ekdysteroidy – struktura tych związków podobna jest do hormonów steroidowych. Wspomagają one rekonwalescencję po długich chorobach i kontuzjach, a także powodują przyrost masy mięśniowej.

Adaptogeny – suplementy nie dla każdego!

Ogólnie adaptogeny – jako suplementy pochodzenia roślinnego – są dobrze tolerowane przez większość osób. Mimo to należy zachować ostrożność przed ich zastosowaniem – niektóre składniki chemiczne znajdujące się w roślinach mogą wchodzić w reakcje z lekami, m.in. na nadciśnienie, przeciwdepresyjnymi, znieczulającymi oraz uspokajającymi.

Suplementy diety można kupić bez recepty w każdej aptece, drogerii albo przez internet. Dotyczy to również suplementów zawierających adaptogeny. Jak stosować te środki, w jakich dawkach je przyjmować, jak łączyć adaptogeny, czy na pewno będą one bezpieczne i skuteczne – o tym wszystkim powinien jednak zdecydować lekarz. Dlatego przed sięgnięciem po tego typu wspomagacze trzeba koniecznie skonsultować się ze specjalistą.