Próbę wysiłkową powinien przejść każdy, kto ma do czynienia ze sportem, zarówno amator, jak i profesjonalny sportowiec, oraz każdy pacjent kardiologiczny. Test wysiłkowy serca pozwala sprawdzić jego bezpieczną pracę przy różnym natężeniu wysiłku fizycznego. Dzięki temu możliwe jest wykrycie chorób układu krążenia, a przede wszystkim choroby wieńcowej. Jak wygląda próba wysiłkowa i czy wykonuje się w jej trakcie badanie elektrokardiograficzne? Jak się przygotować do procedury? Aby się tego dowiedzieć, przeczytaj poniższy artykuł.

Co to jest badanie wysiłkowe?

Próba wysiłkowa (czasami nazywana testem) to procedura medyczna wykonywana w celu oceny reakcji organizmu na kontrolowany wysiłek fizyczny.

Głównym założeniem testu jest monitorowanie, jak organizm reaguje na zwiększoną aktywność fizyczną i stres. Próba ta dostarcza informacji na temat wydolności fizycznej, poziomu tolerancji wysiłku oraz oceny funkcji układu sercowo-naczyniowego i oddechowego.

Na czym polega i jak długo trwa próba wysiłkowa?

Podczas próby wysiłkowej pacjent podejmuje określone aktywności fizyczne. Część z nich wykonuje się na bieżni przy różnych kątach nachylenia jej płaszczyzny. Osoba nadzorująca przebieg badania stopniowo zwiększa prędkość chodu lub biegu na bieżni, regulując w ten sposób poziom trudności zadania. Innym często stosowanym ćwiczeniem jest jazda na rowerze stacjonarnym. Wszystko to dzieje się pod nadzorem lekarza lub innego personelu medycznego. Osoba poddawana testowi jest podłączona do specjalnego sprzętu, który zwraca do systemu informacje o zmianach w jej organizmie. Nie jest to wyposażenie inwazyjne – np. ruchomy mankiet do mierzenia ciśnienia tętniczego krwi, zakładany pacjentowi na ramię.

W zależności od tego, jaki jest powód przeprowadzania próby (w szczególności, czy u pacjenta stwierdzono wady serca), procedurę przeprowadza się z użyciem lub bez użycia aparatu EKG. Badanie EKG polega na nieinwazyjnym monitorowaniu pracy mięśnia sercowego. W jego trakcie na klatkę piersiową pacjenta przyklejane są elektrody, które przesyłają odpowiednie dane pomiarowe do urządzenia medycznego. Podczas dużego wysiłku fizycznego zwiększa się zapotrzebowanie serca na tlen. Jest to naturalna reakcja organizmu, jednak w przypadku osób z problemami układu krążenia przebiega ona bardziej gwałtownie niż u osób zdrowych. Ma to swoje odzwierciedlenie w zmianach w zapisie EKG.

EKG wysiłkowe wykonuje się w celu obserwacji ewentualnych zaburzeń rytmu serca, które mogą sugerować niedokrwienie mięśnia sercowego (brak wystarczającego dopływu krwi do narządu) lub inne nieprawidłowości w funkcjonowaniu serca w trakcie obciążenia fizycznego. Wzrost stresu podczas kontrolowanego wysiłku również może ujawnić pewne problemy sercowe, które mogą być trudne do wykrycia w EKG spoczynkowym.

W przebiegu testu monitorowane są różne parametry, takie jak akcja serca (częstotliwość rytmu serca), ciśnienie krwi, poziom tlenu we krwi, tętno, oddech, poziom zmęczenia i ewentualne objawy nieprawidłowe, takie jak duszność czy ból w klatce piersiowej. Informacje uzyskane podczas procedury pomagają lekarzom ocenić ogólną kondycję pacjenta i wykryć niektóre schorzenia. Zdarza się m.in., że pojawia się podejrzenie choroby niedokrwiennej serca i zasadne jest wykonanie pogłębionej diagnostyki. Następnie opracowuje się plan leczenia lub rehabilitacji.

Badanie trwa około 30 minut. W przypadku prawidłowego zapisu EKG wyniki mogą być podane do wiadomości pacjenta i omówione już w ciągu kilku minut od zakończenia próby. Zdarza się jednak, że zapis EKG musi zostać przekazany do analizy specjaliście kardiologowi lub elektrokardiologowi, który przeprowadzi pogłębioną interpretację wyników.

Próba wysiłkowa – wskazania

Elektrokardiograficzna próba wysiłkowa jest często wykonywana u pacjentów z podejrzeniem chorób serca, którzy skarżą się na duszność, ból w klatce piersiowej lub inne objawy związane z wysiłkiem fizycznym. Jest również stosowana jako narzędzie monitorowania postępów w leczeniu i rehabilitacji osób z chorobami serca lub układu oddechowego. Oprócz tego procedurę wykonuje się niekiedy profilaktycznie. Dotyczy to m.in. osób prowadzących siedzący tryb życia (mężczyzn powyżej 45. i kobiet powyżej 55. roku życia) oraz obciążonych genetycznie ryzykiem chorób serca.

Test wysiłkowy jest także podstawową procedurą medyczną służącą określeniu optymalnych obciążeń treningowych. Przeprowadzenie takiej próby pozwala na ocenę aktualnej wytrzymałości fizycznej i sprawności pacjenta. Na podstawie uzyskanych wyników lekarz lub trener może dostosować plan sportowy, uwzględniając indywidualne zdolności i cele danej osoby.

Test pozwala na ocenę maksymalnej wytrzymałości fizycznej, osiąganego tętna maksymalnego, maksymalnego poboru tlenu, wydolności serca podczas wysiłku oraz innych parametrów ciała. Te informacje są istotne przy projektowaniu programu treningowego, ponieważ umożliwiają określenie odpowiednich intensywności i obciążeń, które będą efektywne, ale jednocześnie bezpieczne dla sportowca. W rezultacie dana osoba może osiągnąć lepsze rezultaty treningowe, unikając jednocześnie nadmiernego wysiłku oraz minimalizując ryzyko kontuzji.

Przeciwwskazania do próby wysiłkowej

Istnieją pewne sytuacje, w których nie zaleca się wykonywania próby wysiłkowej. Rezygnuje się z niej zazwyczaj wtedy, gdy istnieje ryzyko powikłań lub niewłaściwych reakcji organizmu pacjenta.

Wśród czynników bezwzględnie dyskwalifikujących do wykonania testu znajdują się m.in. niestabilna choroba wieńcowa, ciężka niewydolność serca oraz zaawansowane zaburzenia rytmu serca. Względne ograniczenia do przeprowadzenia zabiegu stanowią m.in. ciężkie nadciśnienie tętnicze, zwężenie tętnicy wieńcowej lub zastawek oraz arytmie serca.

Jak się przygotować do testu wysiłkowego?

Istnieje kilka ważnych kroków, które warto podjąć w celu odpowiedniego przygotowania się do badania. Oto kluczowe porady,  z których możesz skorzystać przed odbyciem testu:

1. Powstrzymaj się od jedzenia i picia – najmniej 3 godziny przed badaniem należy powstrzymać się od przyjmowania posiłków. Pełny żołądek może bowiem zafałszować wyniki pomiarów.
2. Unikaj kofeiny i alkoholu –  – zaleca się niespożywanie tych substancji przez co najmniej 24 godziny przed testem. Kofeina i alkohol mogą wpływać na układ sercowo-naczyniowy (m.in. na pracę serca) i zaburzać wyniki pomiarów.
3. Zrezygnuj z palenia papierosów – palenie papierosów prowadzi do zwężenia naczyń krwionośnych, wzrostu ciśnienia krwi, niedotlenienia tkanek oraz pogorszenia wydolności układu oddechowego. Te czynniki mogą wpływać na wyniki badania i utrudniać dokładną ocenę funkcji serca oraz wytrzymałości fizycznej. Zaleca się więc rezygnację ze stosowania tej używki na co najmniej 12 godzin przed rozpoczęciem procedury.
4. Włóż wygodne ubranie i obuwie – ubierz się w komfortowe, luźne rzeczy, które będą odpowiednie do aktywności fizycznej.
5. Przyjmuj swoje leki zgodnie z zaleceniami – jeśli przyjmujesz regularnie jakiekolwiek leki, skontaktuj się z lekarzem, który Ci je przepisał, i spytaj, czy powinieneś odstawić je przed przystąpieniem do testu.
6. Unikaj intensywnego wysiłku fizycznego – nie podejmuj wyczerpującej aktywności fizycznej w ciągu ostatnich 24 godzin przed wizytą w gabinecie lekarskim. Zbyt duże obciążenie może wpływać na uzyskane w trakcie próby wyniki.
7. Przygotuj się psychicznie – postaraj się zrelaksować przed testem. Jeśli masz jakiekolwiek pytania lub obawy, udaj się do wybranego centrum medycznego i porozmawiaj na ten temat z personelem.  Zrozumienie przebiegu i celu procedury może Ci pomóc w uspokojeniu nerwów.

Źródła:

1. Izabela Jastrzębska, Anna Cieciora, PRÓBA WYSIŁKOWA W MEDYCYNIE SPORTOWEJ. CZY WARTO SKORZYSTAĆ Z PONAD 30-LETNICH WŁOSKICH DOŚWIADCZEŃ?, dost. online: https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/139963/jastrzebska_cieciora_proba_wysi%C5%82kowa_w_medycynie_sportowej_2017.pdf?sequence=1&isAllowed=y
2. dr n. med. Renata Główczyńska, Wskazania i przeciwwskazania do wykonywania elektrokardiograficznej próby wysiłkowej, rodzaje protokołów badawczych, w: Filipiak K.J., Grabowski M. (red.). Repetytorium z kardiologii. Koszyki pytań do egzaminu specjalizacyjnego. Tom 1. Via Medica, Gdańsk 2013: 68–72, dost. online: journals.viamedica.pl
3. Ryszard Piotrowicz i Jadwiga Wolszakiewicz, Rehabilitacja kardiologiczna pacjentów po zawale serca, Cardiology Journal 2008; 15: 481–487, dost. online: https://journals.viamedica.pl/folia_cardiologica/article/view/23829/19015