Liczba osób z nadwagą i otyłością z roku na rok wzrasta, zwłaszcza w krajach rozwiniętych. Tendencję tę zauważa się nie tylko u osób dorosłych – coraz wyraźniejszy jest również problem otyłości u dzieci. W jaki sposób ocenić, czy nadmiernie rozwinięta tkanka tłuszczowa wymaga konsultacji ze specjalistą? Jak jej zapobiegać i jak leczyć? Aby się tego dowiedzieć, przeczytaj poniższy artykuł.

Czym jest nadwaga i jak się objawia?

Nadwaga to stan, w którym masa ciała danego człowieka w umiarkowany sposób przekracza normy uznawane za prawidłowe. Definiuje się ją m.in. na podstawie wskaźnika masy ciała (BMI), wynoszącego od 25 do 29,9 kg/m². Drugim determinantem jest pomiar ilości tłuszczu. Nadwaga objawia się przede wszystkim zwiększoną zawartością tkanki tłuszczowej w organizmie. U kobiet zazwyczaj oznacza to wzrost tkanki do 30-35% całkowitej masy ciała (przy normie wynoszącej 20-25%), zaś u mężczyzn – 20-25% (odpowiednio 10-15%).

Czym jest otyłość i jak ją rozpoznać?

Otyłość to choroba przewlekła, w której masa ciała danego człowieka znacznie przekracza normy uznawane za prawidłowe. Wskaźnik BMI w tym przypadku wynosi powyżej 30. Jeżeli przekracza 40, mówimy o otyłości patologicznej, nazywanej też skrajną lub olbrzymią.

Otyłość przybiera różne formy w zależności od rozmieszczenia tkanki tłuszczowej. Wyróżniamy otyłość pośladkowo-udową (gynoidalną), której efektem jest figura o kształcie gruszki. Poważnym zagrożeniem dla zdrowia jest przede wszystkim otyłość brzuszna (trzewna, aneroidalna, wisceralna, centralna), w której tłuszcz gromadzi się w jamie brzusznej, sprawiając, że sylwetka chorego przypomina kształtem jabłko. O otyłości brzusznej mówimy wówczas, gdy pomiar obwodu talii wykazuje wartość powyżej 94 cm u mężczyzn i 80 cm u kobiet. Można ją również rozpoznać poprzez zmierzenie stosunku obwodu talii do obwodu bioder (waist-hip ratio; WHR). W przypadku kobiet otyłość stwierdza się przy WHR wynoszącym więcej niż 0,8, zaś w przypadku mężczyzn – więcej niż 1,0.

Jakie są przyczyny nadwagi i otyłości?

Nadwaga i otyłość zwykle są następstwami wielu współistniejących ze sobą czynników. Pierwszym z nich jest nieodpowiednia dieta. Spożywanie nadmiaru kalorii, szczególnie pozyskiwanych z tłuszczów nasyconych i cukrów prostych, sprzyja przybieraniu na wadze. Takie składniki znajdują się przede wszystkim w słodkich napojach i przekąskach oraz w żywności wysoko przetworzonej, która jest tania i łatwo dostępna. Oprócz tego czynnikiem ryzyka rozwoju choroby jest jedzenie w nieregularnych odstępach czasowych, co przekłada się na tendencję do podjadania między posiłkami.

Kolejnym istotnym czynnikiem w rozwoju nadwagi i otyłości jest brak aktywności fizycznej.  Siedzący tryb życia sprawia, że organizm nie spala dostarczanych mu w posiłkach kalorii, co prowadzi do przyrostu tkanki tłuszczowej.

Czynniki genetyczne również mogą oddziaływać na sposób, w jaki organizm przechowuje tłuszcz oraz spala kalorie. Wpływają one m.in. na gospodarkę hormonalną, od której w dużej mierze zależy regulowanie apetytu oraz metabolizmu w organizmie. Oprócz tego istotną rolę w rozwoju nadwagi oraz otyłości odgrywają też inne czynniki środowiskowe, w tym przede wszystkim stres.

Jakie mogą być skutki nadwagi i otyłości?

Otyłość i nadwaga mogą prowadzić do wielu problemów zdrowotnych: 

• Problemy z układem ruchu – nadmierna masa ciała obciąża stawy i kręgosłup, często powodując ich zwyrodnienia. Prowadzi to do bólu i ograniczenia ruchomości, co wtórnie może pogłębiać problem nadwagi bądź otyłości.
• Zaburzenia metaboliczne – zbyt duży poziom tkanki tłuszczowej w organizmie zwiększa ryzyko rozwoju m.in. insulinooporności i cukrzycy typu 2.
• Choroby układu krążenia – osoby otyłe mogą mieć podwyższone ciśnienie krwi oraz nieprawidłowy poziom cholesterolu, co prowadzi do dalszych problemów zdrowotnych, takich jak zwiększone ryzyko udaru czy zawału serca.
• Problemy z oddychaniem – nadmiar tkanki tłuszczowej w obrębie klatki piersiowej może powodować trudności w oddychaniu oraz chrapanie w nocy. W skrajnych przypadkach może to prowadzić np. do bezdechu sennego.
• Problemy dermatologiczne – należą do nich przede wszystkim odparzenia, otarcia (np. powstałe w wyniku chodzenia) oraz rozstępy skórne.
• Skrócenie oczekiwanej długości życia – rozwinięcie się powyższych chorób w znaczący sposób zwiększa ryzyko przedwczesnego zgonu. Szacuje się, że oczekiwana długość życia osób cierpiących na otyłość ulega skróceniu o 14 do nawet 17 lat.

Jak przebiega leczenie? Zalecana dieta przy nadwadze i otyłości

Leczenie otyłości i nadwagi polega przede wszystkim na zmianie nawyków żywieniowych. Oprócz tego lekarz może zdecydować o wdrożeniu farmakoterapii.

Leczenie nadwagi oraz otyłości powinno odbywać się pod kontrolą lekarza przy współpracy z profesjonalnym dietetykiem. Pierwsza wizyta u dietetyka obejmuje zwykle wywiad dotyczący dotychczasowych nawyków żywieniowych i stanu zdrowia oraz analizę składu ciała.

Na podstawie zebranych w ten sposób informacji (schorzenia, wyniki badań laboratoryjnych, preferencje kulinarne, styl życia, dysponowanie czasem, umiejętności kulinarne, aktywność fizyczna) specjalista może opracować i zaproponować dopasowany do indywidualnych potrzeb danej osoby jadłospis. Będzie on inny dla osób aktywnych fizycznie i takich prowadzących siedzący tryb życia. Oprócz tego będzie się różnił w zależności od wieku i płci pacjenta oraz jego osobistych preferencji żywieniowych.

Dieta powinna zostać opracowana w porozumieniu z pacjentem i przez niego zaakceptowana. Chcesz wiedzieć, czego się spodziewać? Poniżej przedstawiamy podstawowe zasady diety dla osób, których organizm zgromadził zbyt dużą ilość tkanki tłuszczowej.

1. Ograniczenie kaloryczności posiłków – redukcja podaży kalorycznej do stanu nieco poniżej dziennego zapotrzebowania pozwala na uruchomienie nagromadzonych w organizmie „rezerw”, czyli czerpanie energii z komórek tłuszczowych.
2. Jedzenie w regularnych odstępach czasowych – w większości przypadków zaleca się, aby dieta obejmowała 3-5 posiłków dziennie. Pozwala na optymalną kontrolę apetytu i unikanie napadów głodu oraz podjadania pomiędzy posiłkami.
3. Spożywanie zbilansowanych posiłków –  należy dążyć do spożywania różnorodnych produktów, bogatych w błonnik, białko oraz zdrowe tłuszcze (np. pochodzące z ryb, awokado czy oliwy). Warto wprowadzić do diety pełnoziarniste produkty zbożowe, warzywa, owoce oraz chude mięso, takie jak drób. Proporcje różnorodnych składników odżywczych zalecanych przy komponowaniu posiłków są obrazowo ujęte w piramidzie zdrowego żywienia.
4. Unikanie niezdrowych produktów – ważną zasadą jest ograniczenie spożycia żywności wysokokalorycznej, przetworzonej oraz bogatej w cukry i tłuszcze nasycone. Do takich produktów należą fast foody, słodycze oraz napoje słodzone, a także białe pieczywo. Zaleca się również dbanie o odpowiednie nawodnienie organizmu i ograniczenie spożycia alkoholu, który jest szkodliwy nie tylko ze względu na swoją kaloryczność, ale również inne destrukcyjne oddziaływanie na organizm.

Warto przestrzegać powyższych zaleceń nie tylko w przypadku BMI przekraczającego normę. Zbilansowana, pełnowartościowa dieta jest podstawą zdrowego trybu życia, ponieważ nieprawidłowe odżywianie może prowadzić nie tylko do otyłości, ale również do wielu innych zaburzeń i chorób.

Jak obliczyć wskaźnik BMI?

Body Mass Index, czyli BMI, to wskaźnik pozwalający ocenić, czy masa ciała danej osoby jest prawidłowa w stosunku do jej wzrostu. Oblicza się go, dzieląc wagę danej osoby (w kilogramach) przez jej wzrost (w metrach) podniesiony do kwadratu. Przykładowo, w przypadku osoby mającej 170 cm wzrostu i ważącej 60 kilogramów Body Mass Index będzie wynosił:

60 / (1,7*1,7) = 20,8

Uzyskaną w ten sposób wartość można umiejscowić na skali, wg klasyfikacji:

• BMI < 16,0 – wygłodzenie
• BMI = 16,0-16,9 – wychudzenie
• BMI = 17,0-18,5 – niedowaga
• BMI = 18,5-24,9 – waga prawidłowa
• BMI = 25,0-29,9 – nadwaga
• BMI = 30,0-34,9 – otyłość I stopnia
• BMI = 5,0-39,9 – otyłość II stopnia
• BMI ≥ 40 – otyłość III stopnia

Źródła:

1. https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/257,otylosc-i-nadwaga?srsltid=AfmBOooDk9uNI_VAsSjSqXJpdJEeLbtX7nSayAkshh5bnlOruormG13-
2. https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1229,otylosc
3. https://www.gov.pl/web/psse-lobez/nadwaga-i-otylosc
4. https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2022/12/Nadwaga-i-otylosc.-Malymi-Krokami-do-Zdrowia..pdf
5. https://ptlo.org.pl/resources/data/sections/114/ws_otylosc.pdf
6. https://www.termedia.pl/poz/Wytyczne-i-zasady-postepowania-w-nadwadze-i-otylosci-w-praktyce-lekarza-rodzinnego,20719.html
7. https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/otylosc-u-dzieci-same-z-niej-nie-wyrosna
8. https://www.szpitalnaklinach.pl/blog/otylosc-to-choroba-ktora-skraca-zycie/