Płaskostopie – jak leczyć to schorzenie?
Ćwiczenia na płaskostopie

Z tekstu dowiesz się:

• jakie są przyczyny płaskostopia,
• jakie są objawy i skutki płaskostopia,
• jakie ćwiczenia są skuteczne w przypadku płaskostopia,
• jak leczyć płaskostopie.

Czym jest płaskostopie?

Płaskostopie bywa potocznie określane jako platfus. To dość często spotykana deformacja stopy, która polega na obniżeniu się jej wysklepienia lub jego zupełnym zaniku. Stopa przylega więc do podłoża całą swoją powierzchnią. Płaskostopie najczęściej występuje u dzieci, choć bywa diagnozowane również u dorosłych. Co ważne, koniecznie trzeba je leczyć. Skutki płaskostopia mogą bowiem wpływać na cały układ ruchu.

Płaskostopie może występować na każdym etapie życia. U dzieci w wieku 3-4 lat ta przypadłość jest niejako stanem fizjologicznym, związanym z wiotkością więzadeł i niewielką siłą mięśni. U starszych dzieci, podobnie zresztą jak u osób dorosłych, na rozwój płaskostopia może mieć wpływ np. nadwaga. Brak prawidłowego ukształtowania stopy jest związany z niedostatecznym wysklepieniem łuku poprzecznego lub łuku podłużnego przyśrodkowego. W wielu przypadkach deformacja dotyczy obu łuków.

Jakie są rodzaje płaskostopia?

W przypadku dzieci i dorosłych w przyśrodkowej krawędzi stopy powinna znajdować się przestrzeń. Wówczas narząd ruchu umożliwia odpowiednią amortyzację poszczególnych struktur. Wraz z rozwojem dziecka stopa, która od urodzenia najczęściej w całości przylega do podłoża, stopniowo ulega właściwemu ukształtowaniu. Niekiedy jednak tak się nie dzieje. Można wówczas wyróżnić dwa rodzaje płaskostopia:

• płaskostopie podłużne – jest skutkiem obniżenia się łuku podłużnego stopy, przez co cała stopa zaczyna dotykać podłoża. Dochodzi wówczas do utraty amortyzacji i odpowiedniego profilu. Sylwetka nie ma odpowiedniego podparcia, co odbija się na całym narządzie ruchu. Organizm staje się podatny na przeciążenia ścięgien, więzadeł i kości śródstopia. Takie obciążenia są szczególnie niebezpieczne dla osób aktywnych fizycznie oraz sportowców. Nieleczone płaskostopie podłużne może być również pośrednią przyczyną poważnych urazów i złamań,
• płaskostopie poprzeczne – jest efektem obniżenia się sklepienia poprzecznego stopy, przez co traci ona elastyczność i staje się szeroka. Poszerzone staje się przodostopie i jednocześnie ulega ogromnemu obciążeniu.

Płaskostopie obejmujące przednią część stopy i płaskostopie podłużne najczęściej występują jednocześnie, wymagają właściwej diagnostyki oraz korekcji. 

Przyczyny płaskostopia u dzieci i dorosłych

Płaskostopie u niemowląt i małych dzieci często jest przypadłością o charakterze wrodzonym, która ustępuje wraz z wiekiem. Po pierwszych latach życia stopa charakteryzuje się normalnym łukiem, choć nie zawsze tak bywa. Wówczas niezbędna bywa fizjoterapia, odpowiednie ćwiczenia korekcyjne i zbadanie stóp dziecka przez ortopedę lub fizjoterapeutę.

Choć płaskostopie jest chorobą (dysfunkcją) wieku  dziecięcego (powyżej 4 r.ż.), może mieć też charakter wtórny i pojawić się u osób dorosłych, np. na skutek wykonywania zawodu, w którym trzeba wykonywać swoją pracę na stojąco, co obciąża stopy. Wówczas płaskostopie daje objawy bólowe, uczucie sztywnych stóp i może powodować przeciążenia torebek i więzadeł.

Płaskostopie może być wrodzone, nabyte, ale wpływ na występowanie schorzenia miewają też niektóre choroby współistniejące. Pod tym względem do najczęstszych przyczyn płaskostopia zalicza się:

• cukrzycę,
• choroby reumatyczne,
• urazy kończyn dolnych,
• otyłość i nadwagę,
• zaburzenia hormonalne, 
• wiotkość więzadeł,
• osłabienie siły mięśniowej stopy.

Ponadto powstawaniu płaskostopia sprzyjają takie czynniki, jak: niewłaściwie dobrane obuwie, noszenie butów na wysokim obcasie, stojąca praca na twardym podłożu czy też starzenie się organizmu i naturalne zmiany zachodzące w poszczególnych strukturach. 

Jak rozpoznać płaskostopie? Objawy

Jak już wcześniej wspomniano, widocznym objawem płaskostopia jest dotykanie całą stopą podłoża podczas chodzenia. Z czasem może to powodować obrzęki stóp oraz dolegliwości bólowe, w tym także łydek i kręgosłupa. Często występują również bolesne odciski, modzele i uciążliwe, nawracające zrogowacenia.

Przy podejrzeniu deformacji, jaką jest płaskostopie u dorosłych czy dzieci, kluczowe jest rozpoznanie. W tym celu wystarczy mokrą stopę odcisnąć na suchej powierzchni, np. na płytkach łazienkowych. Jeżeli nie jest widoczny charakterystyczny łuk, a odcisk ma postać całej, owalnej powierzchni, istnieje prawdopodobieństwo, że u danej osoby występuje płaskostopie – rozpoznanie to jednak należy skonsultować z ortopedą oraz fizjoterapeutą.

Niekiedy wraz z płaskostopiem u pacjentów występuje również koślawość stopy, co jest nieco trudniejsze do skorygowania. Podczas diagnozy wykonuje się badanie wydolności mięśni, a także bywa używany podoskop. To sprzęt, dzięki któremu można dokładnie sprawdzić miejsce nadmiernych obciążeń i ocenić stan deformacji.  

Nieleczone płaskostopie może mieć poważne konsekwencje dla całego narządu ruchu. Zwiększa ryzyko wystąpienia innych deformacji stopy (m.in. palucha koślawego i palców młotkowatych), utrudnia chodzenie, może wywoływać stany przeciążeniowe i zapalne stawów oraz więzadeł stopy. Możemy mieć też problemy z zakupem wygodnego obuwia.

Płaskostopie – leczenie

Leczenie płaskostopia polega na korygowaniu kształtu podbicia stopy. Zarówno u dzieci, jak i dorosłych zajmuje się tą dziedziną lekarz ortopeda lub lekarz specjalista rehabilitacji medycznej bądź fizjoterapeuta. Zazwyczaj pierwszym zaleceniem po postawieniu diagnozy jest zakup odpowiednich wkładek na płaskostopie oraz rehabilitacja ortopedyczna pod kątem płaskostopia. Wybierając odpowiednie wkładki ortopedyczne na płaskostopie, pamiętajmy, aby kupować je w aptekach i sklepach medycznych, a najlepsze są takie dobierane przez specjalistów po dokładnym badaniu i przygotowywane indywidualnie dla każdego pacjenta, a nie na bazarze czy w podejrzanych sklepach internetowych. Używanie takich wkładek może nam bowiem przynieść więcej szkody niż pożytku i spowodować dodatkowe problemy zdrowotne lub pogłębienie już istniejących.

Druga ważna sprawa to kupowanie najpierw wkładek, a później obuwia. Oczywiście może pojawić się problem z ich idealnym dopasowaniem do każdego modelu butów, ale na czas terapii trzeba się po prostu z tym pogodzić. Musimy też mieć świadomość, że wkładki na płaskostopie czasem zmniejszają faktyczny rozmiar buta, więc może być konieczny zakup obuwia np. o numer większego.

Trwałe leczenie płaskostopia stosuje się wyłącznie u dzieci. Deformacji u dorosłych nie można cofnąć, a jedynie wpływać na odpowiednie ustawienie stopy. Dlatego też tak ważne jest dbanie o prawidłową postawę, właściwie dobrane obuwie i kontrola stóp u najmłodszych. 

Ćwiczenia na płaskostopie – jak korygować deformację stóp?

W terapii płaskostopia kluczowa jest odpowiednia rehabilitacja ortopedyczna. Ćwiczenia na płaskostopie najpierw pokazują i prowadzą specjaliści, a później możemy je wykonywać samodzielnie w domu. Mają na celu wyuczenie właściwego obciążania charakterystycznych, prawidłowych punktów w stopie, które znajdują się pod dużym i małym palcem oraz piętą. Takie ćwiczenia umożliwiają odbudowania charakterystycznego łuku i prawidłowego podparcia narządu ruchu. Domowe propozycje ćwiczeń, które warto stosować jako profilaktykę, obejmują między innymi:

• chodzenie na palcach,
• chodzenie na piętach,
• chodzenie na wewnętrznych krawędziach stóp,
• zwijanie palcami stóp chusteczki,
• chwytanie stopami drobnych przedmiotów (np. woreczka wypełnionego grochem),
• maszerowanie po linii z podkurczonymi palcami.

Należy jednak pamiętać, że nie u każdego pacjenta sprawdzi się ten sam schemat, a ćwiczenia trzeba dobrać indywidualnie.

Ortopedzi i fizjoterapeuci pacjentom z płaskostopiem zalecają natomiast takie działania, jak:

• Siedzenie na krześle z nogami w pozycji ugiętej pod kątem 90 stopni w kolanach. Stopy przylegają do podłogi. Pod każdą z nich na zmianę umieszczana jest kartka, którą druga osoba ma wyciągać. Osoba z płaskostopiem musi natomiast całą powierzchnią stopy przytrzymywać kartkę. Jest to działanie polecane zarówno w przypadku płaskostopia podłużnego, jak i poprzecznego.
• Stanie w niewielkim rozkroku z piłeczką pomiędzy stopami. Następnie należy powoli wspinać się na palce, jednocześnie ściskając piłeczkę. Po kilku sekundach stania na palcach można powrócić do pozycji wyjściowej. Ćwiczenie powtarza się w dwóch seriach po kilkanaście powtórzeń.
• Siedzenie na krześle ze stopami ułożonymi płasko na podłodze. Pod jedną ze stóp należy umieścić taśmę do ćwiczeń na szerokości śródstopia. Drugi koniec taśmy powinien być trzymany w rękach. Ćwiczenie polega na rozciąganiu taśmy ręką przy jednoczesnym dociskaniu jej do podłogi owiniętymi miejscami stopy.

W terapii płaskostopia przydatny bywa również kinesiotaping. Jednak należy pamiętać, że zastosowane taśmy powinny być najwyższej jakości i naklejane w odpowiedni sposób. W tym celu warto skonsultować się ze specjalistą.

Zaawansowane leczenie płaskostopia

Najczęstszym objawem płaskostopia jest ból stóp. Jeśli płaskostopie powoduje silne dolegliwości i dodatkowo obrzęki, lekarz może zalecić nam miejscowe stosowanie środków przeciwbólowych i przeciwzapalnych. W sytuacji gdy ani wkładki, ani ćwiczenia na płaskostopie nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, konieczna może się okazać interwencja chirurgiczna. Takie działania zazwyczaj są wykonywane w sytuacji, gdy płaskostopie powoduje deformację innych struktur stopy, takich jak paluch, więzadła czy stawy. 

W łagodniejszych stanach operacja polega na korekcji uszkodzonych tkanek miękkich, czyli najczęściej ścięgien czy torebek stawowych. W przypadkach zaawansowanych działanie skupia się na ingerencji w tkanki kostne. Takie zabiegi wymagają późniejszej rehabilitacji i stosunkowo długiego gojenia. W ortopedii stosuje się również różne działania małoinwazyjne z wykorzystaniem specjalistycznych implantów śródstawowych i zewnątrzstawowych. Takie zabiegi umożliwiają uzyskanie właściwego ustawienia kości skokowej w stopie w odniesieniu do pozostałych struktur. Tego typu operacje są wykonywane w znieczuleniu miejscowym, nie wymagają aż tak długiej rekonwalescencji i rehabilitacji oraz trwają niecałą godzinę. 

Jeżeli w wyniku występowania płaskostopia doszło do trwałych deformacji i zniekształceń palców, podczas operacji możliwa jest jednoczesna korekcja i przywrócenie stopie jej właściwej budowy oraz formy. To dość skomplikowane zabiegi ortopedyczne, które wymagają długiego okresu rehabilitacji.

Nieleczone płaskostopie – skutki

Płaskostopie to przypadłość, której rozpoznanie jest kluczowe zwłaszcza w wieku dziecięcym. Brak działania i zastosowania odpowiednich metod korekcyjnych może skutkować pojawieniem się w przyszłości różnego rodzaju powikłań. To nie tylko osłabione właściwości amortyzacyjne. Płaskostopie powoduje ból i obrzęki, a także odciski oraz intensywne zrogowacenia czy uciążliwe haluksy. 

W związku z występowaniem płaskostopia obu rodzajów mogą występować też dolegliwości bólowe bioder i kolan, a także problemy z kręgosłupem na różnych odcinkach oraz zapalenie rozcięgna podeszwowego. Znacznie trudniej też zadbać o właściwą kondycję i zdrowie, uprawiając aktywność fizyczną. To większe ryzyko wystąpienia przeciążeń, kontuzji, a także mikrourazów i złamań zmęczeniowych, co bywa szczególnie przykre w skutkach zwłaszcza u zawodowych sportowców.

Źródła:

1. http://wychowaniefizyczne.pl/userfiles/_download/wiad_beaplas.pdf
2. http://cloud5g.edupage.org/cloud/zestaw_cw.-plaskostopie.pdf?z%3Ac5ouymZ2%2B5WfPznw%2BJSheMQ%2FkUhFv3g2RB8bzDLuOjXM5ot4cJajjlsuYPNM4uqGhttp://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.456.7711&rep=rep1&type=pdf
3. https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/rehabilitacja/137890,koslawosc-kolan-i-stop-u-dzieci