Rwa kulszowa: przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Dolegliwości związane z kręgosłupem to jedne z najbardziej bolesnych przypadłości. Wśród nich znajduje się szczególnie dotkliwy atak rwy kulszowej. To charakterystyczny ból, który promieniuje od pośladka i lędźwiowo-krzyżowego odcinka kręgosłupa przez udo i podudzie do stopy. Taka ostra dolegliwość może narastać stopniowo lub pojawić się nagle, np. na skutek urazu. Przyczyn rwy kulszowej może być co najmniej kilka. Jednak w każdym przypadku choroba znacznie utrudnia codzienne funkcjonowanie, a dolegliwości bólowe nasilają się przy wykonywaniu nawet niewielkich ruchów. Dowiedz się, czym jest to powszechnie występujące schorzenie, określane potocznie jako ,,korzonki”, jakie mogą być jego przyczyny i jak postępować w przypadku rwy kulszowej, aby złagodzić objawy.

Co to jest nerw kulszowy i jakie pełni funkcje?

Rwa kulszowa to schorzenie, które jest nieodłącznie związane z nerwem kulszowym. To największy nerw obwodowy w ciele człowieka, który powstaje w wyniku połączenia czterech, a niekiedy pięciu korzeni nerwowych. Wychodzą one z kanału kręgowego kręgosłupa na wysokości krzyżowo-lędźwiowej, tworząc splot krzyżowy. Nerw kulszowy wychodzi dalej spod mięśnia gruszkowatego oraz pośladkowego wielkiego i przebiega przez tylną powierzchnię uda w kierunku dołu podkolanowego.

Do ucisku nerwu może dojść na każdym jego odcinku. Jednak najczęściej ma to miejsce w kanale kręgowym, a ten problem wywołuje zazwyczaj fragment krążka międzykręgowego. Wówczas taki rodzaj ucisku określa się mianem bólu korzeniowego, czyli tzw. ,,korzonków”. Silny ból tego typu może jednak powodować również kręgozmyk lub zwężenie kanału kręgowego.

Niekiedy silny ból związany z uciskiem nerwu kulszowego jest spowodowany wzmożonym napięciem mięśnia gruszkowatego pośladka lub występowaniem guzów o charakterze nowotworowym. Podobny stan mogą też wywoływać zmiany ropne w kanale kręgowym lub choroby zapalne stawów, np. w odcinku lędźwiowym.

Czym jest rwa kulszowa?

Rwa kulszowa (łac. ischias) to schorzenie określane również jako ischialgia i zespół bólowy, podczas którego pojawia się ból promieniujący od odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa i pośladka przez tylną część uda oraz podudzia aż do stopy. Ucisk na korzenie jest wyraźnie odczuwany w okolicy, w której przebiega nerw w kończynie. Dolegliwościom często towarzyszą też objawy neurologiczne. Charakterystyczne bywa osłabienie siły mięśniowej, zaburzenia czucia czy drętwienie. Symptomy poprzedza jednak ból kręgosłupa. Rwa kulszowa może dotyczyć zarówno jednej kończyny, jak i obu.

Korzonki a ich przyczyny – skąd bierze się rwa kulszowa?

Najczęstszą przyczyną rwy kulszowej o ostrym przebiegu jest ucisk wywołany napieraniem krążka międzykręgowego z obecnością zmian zwyrodnieniowych na korzenie nerwowe. Krążki są chrzęstno-włóknistymi strukturami w kształcie dysku. Zbudowane są z pierścienia włóknistego, który otacza jądro miażdżyste. Krążki łączą poszczególne trzony kręgowe, amortyzując obciążenia kręgosłupa. Jednak już w okresie dojrzewania zaczyna postępować proces zwyrodnieniowy tych struktur, a postępująca dyskopatia z czasem prowadzi do zwyrodnienia i wysuwania się jądra, co wywołuje podrażnienie i w efekcie ból.

W sytuacji, gdy dojdzie do całkowitego pęknięcia pierścienia włóknistego, jądro krążka może wpaść do kanału kręgowego. Taka przypadłość to przepuklina jądra miażdżystego krążka międzykręgowego, nazywana również wysunięciem dysku. Mogą temu towarzyszyć objawy neurologiczne, takie jak niedowład stopy, zaburzenia czucia, a także osłabienie odruchów głębokich.

Do występowania rwy kulszowej w sposób pośredni mogą przyczyniać się również inne czynniki, które prowadzą do obciążania kręgosłupa w odcinku lędźwiowym lub osłabiają mięśnie przykręgosłupowe. To także wykonywanie prac skutkujących przeciążeniem kręgosłupa i nadwyrężeniem okolicznych struktur, a także współistnienie niektórych chorób. Przyczyny pośrednie występowania rwy kulszowej to zatem:

• choroby o charakterze ogólnoustrojowym wpływające na nerwy (np. cukrzyca),
• choroby zakaźne,
• wykonywany zawód i praca w pozycji siedzącej lub wymagająca dźwigania oraz podnoszenia ciężarów, np. w sporcie,
• siedzący tryb życia,
• niewłaściwa dieta,
• nadwaga i otyłość,
• ciąża.

Rwa kulszowa – objawy

Objawem rwy kulszowej jest ból, który może pojawić się nagle w postaci ostrej, w sytuacji, gdy doszło do urazu lub przeciążenia kręgosłupa, lub też może narastać powoli i stopniowo promieniować. W drugim przypadku to, jak objawia się rwa kulszowa, zależy od korzenia, który został uciśnięty. Rwa kulszowa zwykle rozpoczyna się od bólu krzyża. Jest tak u ponad połowy pacjentów. Następnie dolegliwość promieniuje najczęściej do pośladka, ale też bocznej lub tylnej powierzchni uda, podudzia lub stopy. Charakterystyczne dolegliwości i dyskomfort mogą sięgać aż do palców stóp.

Niestety dolegliwości bólowe, zarówno w rejonie kręgosłupa, jak i kończyn dolnych, w przypadku rwy kulszowej nasilają się podczas wykonywania nawet niewielkich ruchów, takich jak chodzenie, kichanie czy kaszel. W tych samych miejscach, gdzie pojawia się ból, może również występować mrowienie. Często też te obszary obejmuje drętwienie. Pacjent może też mieć do czynienia z niedoczulicą na skórze w rejonie występowania problemu. Natomiast w miejscach, gdzie dochodzi do uszkodzenia nerwu, odczuwany ból paradoksalnie może być mniejszy.

U pacjentów, których dotknęła rwa kulszowa o wyjątkowo silnym natężeniu, może niekiedy dojść do trudności w oddawaniu moczu i wypróżnieniach. Poprzez ucisk na nerwy dochodzi też do porażenia zwieraczy, co skutkuje zatrzymaniem moczu i stolca.

Jakiej diagnostyce podlega pacjent z rwą kulszową?

Z objawami wskazującymi na rwę kulszową można zwrócić się po pomoc do lekarza neurologa lub fizjoterapeuty – specjaliści ci odpowiednio zdiagnozują przyczyny występujących dolegliwości.

Przed postawieniem dokładnej diagnozy i rozpoczęciem leczenia lekarz przeprowadza z pacjentem szczegółowy wywiad dotyczący odczuwanych dolegliwości. Bardzo ważne są informacje dotyczące lokalizacji bólu, okoliczności jego występowania czy nasilania objawów. Istotny jest również czas trwania ataków bólowych, czynniki, które go potęgują lub zmniejszają. Specjalista pyta pacjenta o objawy towarzyszące, takie jak gorączka, zaburzenia w oddawaniu moczu, dreszcze czy problemy z funkcjami seksualnymi. Należy poinformować lekarza także o innych chorobach oraz zażywanych na co dzień lekach.

Specjalista neurolog podczas badania ocenia siłę mięśniową oraz odruchy kończyn, a także czucie i napięcie. Polega to na podnoszeniu i opuszczaniu kończyn, dotykaniu skóry na zmianę tępym i zaostrzonym narzędziem. Badanie jest bezbolesne. Jeżeli nie zostaną stwierdzone żadne nieprawidłowości neurologiczne, zazwyczaj nie zleca się wykonania dodatkowych badań obrazowych.

Jeśli jednak u pacjenta z rwą kulszową pojawią się niedowłady, zaburzenia czucia i odruchów lub podejrzenie nowotworów, zazwyczaj należy wykonać dodatkowe badania. Służą dostosowaniu właściwego leczenia, postawieniu odpowiedniej diagnozy, skorygowaniu rehabilitacji lub określeniu przebiegu działań operacyjnych. Najczęściej zlecanymi badaniami przy rwie kulszowej są: RTG spoczynkowe, czynnościowe i w różnych projekcjach, tomografia komputerowa oraz rezonans magnetyczny.

Leczenie rwy kulszowej i rehabilitacja

Leczenie rwy kulszowej w głównej mierze to leczenie zachowawcze. Dotyczy to zwłaszcza okresów, w których trwa rwa kulszowa z ostrym bólem. Podstawą działań jest wówczas odciążenie kręgosłupa. Pacjent powinien leżeć, jednak nie dłużej niż 4-5 dni. Trzeba też unikać pozycji oraz aktywności, które powodują nasilenie dolegliwości. Stosuje się również niesteroidowe leki przeciwzapalne i przeciwbólowe. Mogą to być środki w postaci maści i żelu, ale też tabletki lub zastrzyki. Niekiedy zalecane jest stosowanie leków rozluźniających mięśnie. Wiele takich produktów jest dostępnych bez recepty.

Bardzo ważne jest też unikanie działań, które mogłyby spowodować dodatkowe obciążenia i doprowadzić do zaostrzenia objawów. Mowa tu o schylaniu się czy wykonywaniu skłonów. Dla nerwów rdzeniowych w przebiegu rwy kulszowej niekorzystne są również znaczne przeprosty kręgosłupa.

Łagodzenie objawów i leczenie rwy kulszowej to również fizjoterapia, fizykoterapia oraz odpowiednia rehabilitacja. Z wprowadzeniem tego typu działań nie należy zbyt długo zwlekać, ponieważ grozi to przerodzeniem się problemów z kręgosłupem w przewlekły zespół bólowy kręgosłupa. Działania powinny być jednak wykonywane w porozumieniu ze specjalistą, ponieważ niektórych z nich nie można stosować podczas ostrego ataku rwy kulszowej.

Spośród popularnych zabiegów z zakresu fizykoterapii, które są stosowane przy rwie nerwu kulszowego, można wyróżnić m.in. elektrostymulację przezskórną (TENS), ultradźwięki, krioterapię i terapię ciepłem. Te działania znacznie ułatwiają przebieg rehabilitacji i stanowią wsparcie dla właściwych ćwiczeń rozciągających, które powinien wykonywać pacjent.

Leczenie rwy kulszowej obejmuje też fizjoterapię, w ramach której wszystkie ćwiczenia powinny być indywidualnie dopasowane do problemów z kręgami u danej osoby. To ćwiczenia wzmacniające, rozluźniające i takie, które początkowo powinien pacjentowi pokazać fizjoterapeuta, i przekazać wiedzę, w jaki sposób dana czynność wpływa na organizm chorego oraz jak odpowiednie ćwiczenie może pomóc w leczeniu schorzenia.

Kiedy potrzebne jest leczenie operacyjne?

Zdarza się, że u pacjentów cierpiących na rwę kulszową stosuje się leczenie operacyjne. Taka sytuacja dotyczy jednak ok. 2-10%. Zazwyczaj zabiegu wymagają osoby z rozległymi niedowładami w kończynach dolnych, co jest potwierdzone badaniami obrazowymi, a także w sytuacji, gdy dochodzi do zatrzymania moczu lub defekacji.

Ponadto leczenie operacyjne przeprowadza się u osób z niestabilnym złamaniem kręgosłupa, ropniem w kanale kręgowym czy obecnością guza. W przypadku przepukliny jądra miażdżystego wykonywana jest tzw. mikrodiscektomia. Zabieg polega na usunięciu wypadniętego fragmentu jądra z kanału kręgowego, co obecnie jest działaniem małoinwazyjnym.

Przy zmianach zwyrodnieniowych stosuje się natomiast laminektomię. Kanał kręgowy zostaje poszerzony, a zbędne ograniczenie wewnątrz zostaje usunięte. Jeśli u pacjenta występuje dodatkowo niestabilność kręgosłupa, podczas zabiegu wkręcane są specjalne śruby stabilizacyjne, łączone następnie metalowymi mostkami.

Leczenie domowe korzonków – jak zapobiegać nawrotom rwy i jakie leki przeciwbólowe stosować?

Nie ma jednej, określonej recepty na to, aby zapobiec powstawaniu dolegliwości, jaką jest rwa nerwu kulszowego. Nigdy nie ma też całkowitej pewności, że nawet wyleczone schorzenie nie powróci. Kluczowe w tym przypadku jest przestrzeganie podstawowych zasad, które mają na celu odciążenie kręgosłupa i wzmocnienie okolicznych struktur mięśniowych. Warto więc wprowadzić do swojego życia korzystne nawyki. Z pewnością dobrymi działaniami będą:

• ograniczenie obciążeń kręgosłupa i rezygnacja z wykonywania czynności związanych z podnoszeniem ciężarów,
• redukcja masy ciała,
• unikanie wstrząsów i wibracji,
• uprawianie ćwiczeń aerobowych i wzmacniających mięśnie brzucha oraz przykręgosłupowe,
• przygotowanie miejsca do pracy pod kątem dbania o sylwetkę i prawidłowe podparcie,
• nauka utrzymywania prawidłowej postawy ciała.

Wśród leków dostępnych w aptece bez recepty, które mogą pomóc w walce z rwą kulszową, znajdują się preparaty o różnym działaniu. Poza popularnymi środkami przeciwbólowymi i przeciwzapalnymi zawierającymi w składzie ibuprofen, metamizol czy diklofenak, warto też zastosować substancje zmniejszające napięcie mięśni, takie jak baklofen, tyzanidyna czy tolperizon. Warto spróbować też specjalnych plastrów przeciwbólowych i okładów chłodzących lub rozgrzewających.

Źródła:

• Karski, Tomasz, and Jacek Karski. „Bóle krzyża-problem neurologiczno-ortopedyczny. Objawy, przyczyny, leczenie i profilaktyka.” Neurol. Prakt 16.4 (2016): 9-16.
• Pierzak, Olga. „Postępowanie fizjoterapeutyczne u pacjentki po ostrym ataku rwy kulszowej lewostronnej-opis przypadku.” (2016).
• Sajdak, Bernadeta. „Ocena wyników leczenia operacyjnego dyskopatii w zależności od stopnia nasilenia bólu.” (2012).